Tomasz Truskolaski (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

TRUSKOLASKI, Truskolawski, Truskulawski, Dominik Tomasz (przed 20 XII 1750 - 4 XI 1797 Warszawa), aktor, antreprener
Był mężem =>Agnieszki T. (ślub w Warszawie 7 VIII 1770), ojcem - Józefy Ledóchowskiej. Pochodził z szlacheckiej rodziny T. herbu Ślepowron osiadłej na Podlasiu (był współwłaścicielem wsi Truskolas - Lachy). W 1774 wstąpił wraz z żoną do zespołu T. Narodowego w Warszawie (występował w nim, z przerwami, do 1787). Szybko zdobył jedno ż czołowych miejsc. Pierwszą znaczniejszą rolą T. był Staruszkiewicz („Gracz"). W sierpniu 1775 jako prowodyr grupy aktorów pol. (która ustąpiła z T. Narodowego po odrzuceniu żądania podwyżki gaż) został przez kierujących antrepryzą Sułkowskich - wg relacji Agnieszki T. - za „buntownika poczytany i przed sądem oskarżony” (cyt. wg „Warsz. t. Sułkowskich"); „bunt” skończył się ostatecznie zwycięstwem aktorów. W lipcu 1780 wraz z żoną i K. Owsińskim potajemnie wyjechał z Warszawy do Lwowa (wg współczesnego „gazeciarza” T. Ostrowskiego „długi poczynione przez nich były tylko pretekstem porzucenia Warszawy, a w rzeczy samej ciągną ich do Lwowa dla otwarcia tam polskiego teatrum” (cyt. Wg „Teatr Narodowy 1765-94"). We Lwowie utworzyli oni pierwszą w tym mieście antrepryzę t. pol. (działała do września 1783). Następnie, po krótkim okresie występów w Lublinie, T. wrócił z żoną do Warszawy (występy od 23 XI 1783). W październiku i listopadzie 1784 występował z częścią zespołu warsz. (pod kier. W. Bogusławskiego) w Grodnie, w styczniu 1785 w Dubnie. Następnie wraz z żoną na pewien czas opuścił scenę. Od maja 1786 grał ponownie w warsz. T. Narodowym (ale wg Bogusławskiego tylko przez rok, tj. zapewne do końca sez. 1786/87). Potem aż do końca czasów stanisławowskich nie występował nigdzie. Będąc „ociężałym i mniej już do powołania scenicznego ochotnym [...], sprzykrzywszy sobie trudy aktorskie, szukał znów spokojności w zaciszu domowego pożycia” (Bogusławski). Podczas Insurekcji Kościuszkowskiej był kapitanem miejskiej milicji (19 V 1794 aresztował insurgenta Antoniego Kowalskiego za odezwanie się: „Czy mam honor z panem Truskola-skim komediantem?"; słowo komediant T. uznał za obelżywe). Po 1794 pozostał z żoną w Warszawie; w sierpniu 1795 podjął starania o uruchomienie t. i jesienią tego roku rozpoczął przedstawienia w sali teatr. pałacu Radziwiłłowskiego. (Potem przedstawienia także w t. na placu Krasińskich.) Zgromadził niezły zespół (m.in. A. Truskolaska, K. Świerzawski, J. Hempiński) i skutecznie konkurował z zespołem B. Tuczempskiego (działającym do 28 II 1796), a także z t. niemieckim. W 1797 przejął od J. Nowickiego przywilej na dawanie przedstawień pol. na obszarze Prus Południowych. W czerwcu i lipcu 1797 występował ze swym zespołem w Poznaniu, w sierpniu w Gdańsku, a w powrotnej drodze do Warszawy - w Łowiczu. T. „był donośnej postawy - pisał Bogusławski - dosyć okrągłej tuszy, twarz męską i znaczącą mający. Oczy nieco małe, choć żywe, nie odpowiadały wielkości twarzy, co też wiele mu wyrazów, osobliwie w tragicznej mimice, ujmowało. Inne jego rysy, przedziwnie komiczne lazy, a osobliwie gniew, żartobliwość i sardoniczny śmiech wyobrażały. Poruszenia ciała miał żywe, zgrabne, a w polskim osobliwie ubiorze bardzo przyjemne. Głos donośny, nieco ostry, w tragicznych rolach umiał dziwnie łagodzić. Cały skład jego wyobrażał śmiałą i otwartą duszę.” Najczęściej grywał „ojców komicznych” (emploi: „starcy i dzikie charaktery” - wg „Theater Kalender auf das Jahr 1779") i to był, jak się zdaje, najwłaściwszy dla niego rodzaj ról. „Scena jego z Panfilem, służącym Gracza, który mu regestr długów swojego pana czyta, przez wyborną coraz odmiennie dziwującego się ojca [Staruszkiewicza] mimikę nader krotofilnie oddana, dowodziła w nim nie tylko szczęśliwej natury, ale razem i dociekania scenicznej sztuki” (Bogusławski). Występował jednak z powodzeniem także w dramatach. W tego typu rolach - jak twierdzi Bogusławski - ujawnił T. umiejętność odgrywania nagłych przemian uczuć (np. jako Baron Hartley w „Eugenii” „poruszał serca naówczas, kiedy na wiadomość o tajemnym zamęściu córki gwałtownym gniewem uniesiony przechodził raptownie w uczucie ojcowskiej dobroci widząc Eugenię u nóg swoich") oraz umiejętność „rozrzewnienia serc ludzkich” (sceny przebaczeń, pojednań, szlachetnych ofiar „wrodzoną mu czułością i zniewalającym głosem ożywione, aż do łez poruszały patrzących"). Ważniejsze role T. (poza wymienionymi): Sok („Trzewiki morderowe, albo Szewcowa niemiecka"), Zarwis („Bewerlej, czyli Gracz angielski"), Stary Furier („Minna von Barnhelm, czyli Szczęście żołnierskie"), Klimunt („Syn marnotrawny"), Rozsądnicki („Szkoła kobiet"), Aryst („Fircyk w zalotach"), Gryfard („Mieszczki modne"), Dolban („Uczciwy winowajca"), Falkland („Fabrykant londyński, czyli Rozpacz szczęśliwa").
Przypuszczalnie T. był w bliskich stosunkach z komediopisarzem F. Zabłockim; zapewne z tytułu spłaty długów Zabłocki odstąpił T. honorarium z t. za napisanie „Króla w kraju rozkoszy” i podarował tekst komedii „Rozsądny z miłości” (którą wystawiono 30 XI 1787 na benefis Agnieszki T. jako komedię Tomasza T.).

Tomasz Truskolaski (ID: psb.14915.2)

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi