„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
MUCHANOW Sergiusz (1833 Stara Wołogda w Rosji - 29 V 1897 Przemęczany k. Miechowa), prezes dyrekcji WTRBył synem Sergiusza Aleksandrowicza M., gubernatora Charkowa, i hrabianki Minadory von Sievers, mężem Marii Kalergis, potem => Walerii Pignan. Rosjanin, początki kariery przebył w wojsku ros.; w 1861 mianowano go adiutantem gen. A. Ludersa w Warszawie, a w 1862 p.o. oberpolicmajstra Warszawy w stopniu podpułkownika. Wkrótce jednak zrezygnował ze służby w żandarmerii. We wrześniu 1863 w Baden-Baden ożenił się z Marią Kalergis z domu Nesselrode. Dzięki petersburskim kontaktom żony i poparciu namiestnika F. Berga otrzymał 27 IV 1868 nominację na prezesa dyrekcji WTR i zarządzającego pałacami cesarskimi w Królestwie Polskim. Od tej chwili, po latach zastoju, rozpoczęła się era rozkwitu t. warszawskich. Przy pomocy M. Bojanowskiego, a później B. Folanda M. uporządkował finanse WTR i zapewnił im stały dochód z podatku od przedstawień w prywatnych t. ogr., które na jego wniosek uzyskały w 1868 pozwolenie na występy o charakterze teatralnym. Z jego inicjatywy dokonano też gruntownego remontu gmachów teatr., a w 1870 otwarto nowy T. Letni.
Głównym celem starań prezesa i M. Kalergis było podniesienie poziomu artyst. warsz. sceny. W usiłowaniach tych wspomagali małżonków radą i pomocą: A. Przezdziecki, J. Kenig, S. Moniuszko, J. Chęciński, Wł. Bogusławski, a spośród aktorów przede wszystkim H. Modrzejewska. Pierwszym reformatorskim posunięciem M. było zaangażowanie tej aktorki i przyznanie jej wyjątkowych uprawnień, także w doborze repertuaru. Następnie M. sprowadził Romanę Popiel, W. Rapackiego, B. Leszczyńskiego, E. Wolskiego i M. Prażmowskiego. Aktorzy ci wnieśli do t. warsz. nowy styl gry, wydatnie wzmacniając zespół, który liczył już kilka świetnych indywidualności (A. Żółkowski, J. Królikowski, W. Bakałowiczowa, A. Rakiewiczowa, S. Palińska). H. Modrzejewska - popierana przez prezesa i jego żonę w targach z cenzurą - wprowadziła do repertuaru WTR utwory W. Szekspira, J. Słowackiego, F. Schillera, A. Fredry, najlepszych autorów współczesnej franc. „haute comedie”. Ożywienie t. stało się impulsem dla rodzimej dramaturgii pozytywistycznej. Opera mimo narzuconej gościny zespołów włoskich wzbogacała repertuar pol. dzięki twórczości S. Moniuszki i znakomitym wykonawcom (B. Dowiakowska, F. Cieślewski). Przy entuzjastycznej i żarliwej pomocy żony M. osiągał powoli swój cel. Zgromadził jeden z najświetniejszych w Europie zespołów aktorskich i zapoczątkował jego rozkwit zwany w pol. tradycji teatr, „epoką gwiazd”. Nie udało mu się jednak utrzymać wysokiego poziomu. Śmierć M. Kalergis (22 VI 1874), a następnie reżysera J. Chęcińskiego (30 XII 1874), stanowiły początek katastrofy. Modrzejewska, pozbawiona wpływowej protektorki, bezskutecznie walczyła z cenzurą i oporami kolegów o utrzymanie wielkiego repertuaru. W t. wzmagała się anarchia, której nie mogli zapobiec następcy Chęcińskiego: W. Rapacki i Wł. Bogusławski. W 1876 Modrzejewska wyjechała do Stanów Zjednoczonych; M. Deryng nie zdołała jej zastąpić na warsz. scenie. M. usiłował jeszcze podtrzymać gasnącą sławę t.: po krótkim okresie nieudolnej reżyserii E. Derynga powierzył funkcję reżysera J. Tatarkiewiczowi i zaangażował kilkunastu wybitnych aktorów, m.in. J. Kotarbińskiego, Jadwigę Czaki, Adolfinę Zimajer, H. Leszczyńską. Nie przywróciło to jednak t. dawnego blasku. W ostatnim okresie swego kierownictwa M. zaniedbał operę i dramat, interesując się - świetnym zresztą - baletem. 12 VI 1880 został zwolniony ze stanowiska prezesa dyrekcji WTR i wyjechał na wieś. Ok. 1882 ożenił się z tancerką Walerią Pignan.
Sergiusz Muchanow
(ID: psb.19240.7)
