„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
NIEWIAROWICZ Roman (15 I 1902 Lwów - 22 VII 1972 Warszawa), aktor, reżyserBył synem Tadeusza N., inżyniera, i Heleny Milewskiej (zob. t. 1), mężem Ewy z Mochnackich. Uczęszczał do gimn. w Krakowie, potem we Lwowie, gdzie nast. zaliczył dwa semestry prawa na Uniw. Jana Kazimierza. Służył w 14 pułku ułanów jazłowieckich.
Zadebiutował 25 VI 1921 w roli Zbyszka („Moralność pani Dulskiej") na scenie T. Małego we Lwowie. W 1921-23 grał w T. im. Słowackiego w Krakowie, ucząc się gry aktorskiej u J. Sosnowskiego. W 1923-25 prawdopodobnie znów grał we Lwowie; 1925-31 występował w T. im. Słowackiego w Krakowie, 4 VI 1927 debiutował na tej scenie jako reżyser, wystawiając „Rewolucję w Porto Banos”. W lipcu t.r. występował gościnnie we Lwowie, a później w marcu 1931 w tamtejszym T. Małym gościnnie reżyserował. Od 23 IX do 31 XII 1931 był reżyserem i aktorem zespołu, który pn. Zespół Lwowskiej Filii ZASP pod kier. W.
Siemaszkowej grał na scenie lwow. T. Rozmaitości, nast. do końca sez. 1931/32 pozostał w zespole T. Miejskich we Lwowie. W sez. 1932/33 grał w T. Polskim w Warszawie oraz reżyserował we Lwowie, w maju 1933 wystąpił w T. Miejskim w Bydgoszczy, gdzie też powrócił na pocz. sez. 1933/34 jako reżyser i aktor. Już w grudniu 1933 gościł na scenie T. Miejskiego w Toruniu, od czerwca 1934 do końca sez. 1936/37 znów grał i reżyserował w T. Miejskich we Lwowie. Z tym zespołem wyjeżdżał na występy, m.in. do Przemyśla (październik 1934). Był wówczas także recenzentem teatr., swoje artykuły nadsyłał do „Wileńskiego Przeglądu Artystycznego”. W 1937-39 należał do zespołu T. Letniego w Warszawie, w którym miał też pozostać na sez. 1939/40; ponadto reżyserował w warsz. T. Nowym i T. Wielkim. W czasie okupacji niem. był głównym reżyserem w warsz. jawnym T. Komedia (1940-42), wystąpił także w przedstawieniach organizowanych w krak. Starym T. przez A. Świechłę. Równocześnie był szefem jednej z brygad kontrwywiadu Związku Walki Zbrojnej - AK (pseud. Łada). Kierował m.in. akcją likwidacji Igo
Syma (1941). Został aresztowany 17 V 1943 i osadzony na Pawiaku, potem więziony we Lwowie, skazany na śmierć, a po zmianie wyroku wywieziony do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen (Litomierzyce); 24 XII 1944 w Gross-Rosen przygotował „Jasełka polskie”. Po wojnie sąd weryfikacyjny ZASP-u przyznał, że represje spotkały go za działalność niepodległościową, ale jako reżyser nadużył tego stanowiska dla własnych korzyści materialnych oraz ambicji autorskich i reżyserskich (przygotował szesnaście insc., w tym siedmiu sztuk własnych) i pozbawił go w 1945 uprawnień organizacyjnych na jeden rok oraz prawa zajmowania w teatrze stanowisk artyst. na trzy lata, a także udzielił surowej nagany. Jednakże już w sez. 1945/46 N. grał i reżyserował w T. Miejskim we Wrocławiu, a od sez. 1946/47 na scenach krak.: w Starym T., T. Powszechnym TUR (1947/48), T. Dramatycznych (do 1954) i T. im. Słowackiego (1954-68). Ponadto gościnnie reżyserował, m.in. w Operetce Śląskiej w Gliwicach (1954), w T. im. Wyspiańskiego w Katowicach (1957), Starym T. w Krakowie (sez. 1957/58), T. Polskim w Warszawie (1964). Na scenie Starego T. w Krakowie 1 X 1959 obchodził jubileusz czterdziestolecia pracy artyst. jako Pacjent w reżyserowanej przez siebie, własnej komedii „Gdzie diabeł nie może”. Po przejściu na emeryturę w 1968, zamieszkał w Warszawie.
Wysoki, chudy, o przenikliwym spojrzeniu, w swym dorobku aktorskim miał głównie role komediowe, farsowe, ale najbardziej był ceniony za role charakterystyczne. W okresie przedwojennym grał m.in. Wacława („Zemsta"), Alfreda („Mąż i żona"), Ludmira („Pan Jowialski"), Księcia Reichstadtu („Orlątko"), tyt. w „Cyrano de Bergerac”, Boba („Mecz małżeński"), Walerego („Ładna historia"), Fouche („Madame Sans Gene"), a także Parysa i Aleksandra („Odprawa posłów greckich"), Sobolewskiego („Dziady"), Pana Młodego („Wesele"), Korniłowa („Tamten"), a po wojnie np. Kapitana Stanhope („Kres wędrówki"), Gustawa („Śluby panieńskie"), Nosa i Stańczyka („Wesele"), Towiańskiego („Noce narodowe"), Pułkownika Bieriozkina („Złota kareta"). W filmie „Awantura o Basię” stworzył kapitalną postać aktora Walickiego (1959). Działalność scen. łączył z pracą lit., był autorem popularnych komedii i fars, grywanych często w 1. trzydziestych, a także pierwszych powojennych. Debiutował komedią „I co z takim robić” wystawioną pod pseud. F. Decres w T. Bagatela w Krakowie (1928) i T. Małym we Lwowie (1931). Do najbardziej znanych utworów należały ponadto: „Kochanek to ja” (1934), „Gdzie diabeł nie może” (1937), „Dlaczego zaraz tragedia” (1939), „Znajda” (1941), potem pt. „Ich dwóch” (1946), „Mezalians” (1942). Jako reżyser sięgał przede wszystkim po lekki repertuar komediowy, wielokrotnie po własne sztuki, poza tym po utwory: A. Fredry („Przyjaciele” 1933, „Wielki człowiek do małych interesów” 1946, „Śluby panieńskie” 1946, 1963, „Ciotunia” 1951, „Damy i huzary” 1962), G. Zapolskiej („Moralność pani Dulskiej” 1928, 1931, 1942, 1949, „Tamten” 1929, 1933, „Żabusia” 1965), ponadto po lekkie komedie i farsy, takie jak: „Grand Hotel” 1933, „Obrona Keysowej” 1935, „Mecz małżeński” 1935, „Ładna historia” 1936, „Kawiarenka” 1936, „Jaś z księżyca” 1936, „Madame Sans Gene” 1937 (Lwów), 1939 (warsz. T. Letni), „Ormianin z Bejrutu” 1937 (warsz. T. Letni); z repertuaru muz.: „Manewry jesienne” i „Książę Szirazu” 1938 (warsz. T. Wielki). Po wojnie wystawiał niekiedy także repertuar poważniejszy: „Faryzeusze i grzesznik” 1950, „Polacy nie gęsi” 1953, „Noce narodowe” 1954 (T. Poezji), „Złota kareta” 1956, „Leokadia” 1957, „Czajka” 1960, „Fedra” J. Racine'a 1963, „Kleopatra” CK. Norwida 1963, „Pies ogrodnika” 1964 (warsz. T. Polski), zaś z repertuaru muz. „Księżniczka czardasza”, który to spektakl MJ. Michałowski zaliczył do „najlepszych osiągnięć sceny gliwickiej w dziesięcioleciu”, 1954. Był reżyserem słuchowisk radiowych, współautorem scenariuszy film., takich jak: „Skarb”, „Szatan z siódmej klasy”, „Smarkula”, „Żona dla Australijczyka”. Współpracował m.in. z „Przekrojem”, „Tygodnikiem Powszechnym”.
Roman Niewiarowicz
(ID: psb.19954.1)
