Andrzej «Majster» Pronaszko (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

PRONASZKO Andrzej (31 XII 1888 Derebczyn na Podolu - 15 I 1961 Warszawa), scenograf, dyr. teatru
Był synem Franciszka P., dyr. cukrowni, i Feliksy Bony z Sawickich, bratem => Zbigniewa P. W 1906-12, po ukończeniu szkoły realnej w Kijowie, studiował w Krakowie w Wyższej Szkole Przemysłowej, później w Akademii Sztuk Pięknych (której nie ukończył); był uczniem L. Wyczółkowskiego i S. Dębickiego. W 1911-14 brał udział w trzech krak. wystawach ,niezależnych” oraz w wystawie teatr. zorganizowanej przy współudziale L. Schillera, gdzie wystawił, opracowane wspólnie z bratem Zbigniewem, projekty do „Judasza z Kariothu” K.H. Rostworowskiego. Opublikował wówczas programowy artykuł „W sprawie teatru, jakim być powinien” (,Rydwan” 1914 nr IV-V-VI). Jako scenograf debiutował 28 XI 1915 w Zakopanem, gdzie wraz ze Zbigniewem P. projektował dekoracje do fragm. „Lilli Wenedy” i „Legionu” w T. Zjednoczonych Artystów w sali „Morskie Oko” (reżyserował S. Żeromski). W sez. 1916/17 w krak. T. im. Słowackiego projektował wraz ze Zbigniewem P. kostiumy do „Akropolis” i scenografię „Niebieskiego ptaka” (niezrealizowana). W 1917 w Krakowie wraz ze Zbigniewem P. i T. Czyżewskim stworzył grupę formistów. W sez. 1917/18 pracował jako scenograf w T. Polskim w Łodzi, gdzie projektował liczne dekoracje, m.in. do „Kordiana”, „Dziadów” i „Nocy listopadowej”. W pierwszym sez. stałej pracy w t. zapoznał się dokładniej z techniką scenograficzną i podjął pierwsze próby eksperymentów artyst., m.in. w inscenizacji „Hamleta”. Na sez. 1918/19 został zaangażowany do T. Miejskiego we Lwowie pod dyr. R. Żelazowskiego. Zaraz po rozpoczęciu sez. zaprojektowana przez P. dekoracja przedstawiająca las (do „Krysi leśniczanki"?) dyrekcji t. i komisji pod przewodnictwem prezydenta miasta M. Chlamtacza wydała się zbyt nowoczesna, wobec czego poprawiono ją przez zapełnienie sceny wyciętymi w lesie brzozami. P. podał się wtedy do dymisji. W 1918-19 brał udział w obronie Lwowa. Następnie pracował w Warszawie, w drukarni jako korektor. Współpracował też jako scenograf z t. Czarny Kot. Sez. 1920/21 i 1921/22 spędził w Łodzi jako scenograf T. Miejskiego. Opracował w tym czasie scenografię m.in. „Wyzwolenia”, „Warszawianki”, „Nocy listopadowej”, „Bolesława Śmiałego”, „Mazepy”, „Komedii omyłek” i „Dziadów” (reżyseria A. Węgierki, 1921). Zrealizował wówczas pierwszy w Polsce formistyczny projekt scenograficzny („Powódź” H. Bergera, reżyseria A. Zelwerowicza, 10 XII 1920). W Łodzi wykładał też w Wolnej Szkole Malarstwa (Radwańskiego) oraz współredagował tygodnik satyryczno-lit. „Tam-Tam”. W 1922-24 pracował w T. im. Słowackiego w Krakowie; opracował wówczas scenografię m.in. „Marii Stuart” J. Słowackiego, „Warszawianki”, „Fircyka w zalotach”, „Snu nocy letniej”, „Ptaka”. Na sez. 1924/25 został zaangażowany przez L. Schillera do T. im. Bogusławskiego w Warszawie jako „kierownik dekoracyjny”, a w sez. 1925/26 był angażowany do poszczególnych sztuk. Zaprojektował tu przede wszystkim dekoracje i kostiumy do „Opowieści zimowej” w inscenizacji L. Schillera (23 X 1924). Przedstawienie to było manifestem teatr. awangardowej sceny. W T. im. Bogusławskiego projektował scenografię dwu sztuk sam, jednej z W. Drabikiem, a siedmiu ze Zbigniewem P. Obaj bracia stworzyli tu scenografię w słynnych inscenizacjach Schillera: „Pasterka wśród wilków”, „Kniaź Patiomkin”, „Złoty płaszcz”, „Achilleis” (1925) i „Róża” (1926). W 1926-31 nie miał stałego engagement. W 1925 współpracował z t. Perskie Oko. W 1930-32 współpracował dorywczo z t. żydowskimi w Wilnie, Łodzi i Warszawie (przede wszystkim z Trupą Wileńską), gdzie projektował dekoracje, m.in. do „Czarnego getta” i „Golema”. W 1928 projektował kostiumy oraz (wspólnie z Sz. Syrkusem) scenografię i konstrukcję sceny do „Golema” wystawionego w Cyrku warszawskim. W 1928 na zamówienie Magistratu m. st. Warszawy opracował wspólnie z Syrkusem projekt Teatru Symultanicznego. Miał to być t. z amfiteatralną widownią na trzy tysiące miejsc, ogromną, nowoczesną sceną uzupełnioną dwoma pierścieniami ruchomych scen opasujących amfiteatr. Projekt był eksponowany na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929) oraz na wystawie teatr. w Grand Palais w Paryżu (1931). W 1934 opracował wspólnie z S. Bryłą projekt Teatru Ruchomego (pierwszą wersję zaprojektował P. sam w 1927). Był to t. objazdowy, w namiocie na czterysta miejsc, z obrotową widownią otoczoną sceną. W tymże roku P. wygłaszał odczyty i demonstrował model t. w kilku większych miastach Polski. Żaden z tych projektów nie był zrealizowany. W styczniu 1932 W. Horzyca zaangażował go do T. Miejskich we Lwowie. Pracował tu do 1937 (z przerwą tylko w sez. 1934/35), opracowując scenograficznie ponad pięćdziesiąt sztuk. Był to nie tylko najbardziej płodny, ale i najbogatszy artystycznie okres jego twórczości. Powstały wówczas tak wybitne dzieła scenograficzne, jak pierwsza wersja „Dziadów” w inscenizacji L. Schillera (1932), „Powrót Odysa” (1932; I nagroda Ministerstwa W.R. i O.P. na konkursie Wyspiańskiego), „Jeńcy” (1933). Poza tym, w reżyserii L. Schillera: „Krzyczcie Chiny”, „Sen srebrny Salomei” (1932), „Koriolan” (1936); w reżyserii E. Wiercińskiego: „Sen nocy letniej” (1932), „Ksiądz Marek” (1936); w reżyserii W. Horzycy: „Kleopatra” C. Norwida (1933), „Odprawa posłów greckich” (1936); w reżyserii W. Radulskiego: „Samuel Zborowski” J. Słowackiego (1932), „Człowiek, który był Czwartkiem” (1934), „Nie-boska komedia” (1935); w reżyserii A. Cwojdzińskiego : „Potrójny z Plauta” (1936), „Życie snem” (1937). W 1936 we Lwowie na Kongresie Pracowników Kultury wygłosił referat o sztukach plastycznych. W 1937 wyjechał do Bułgarii, gdzie opracował scenografię „Dziadów” dla T. Narodowego w Sofii (inscenizacja L. Schillera). W tymże roku wystawiał swoje projekty i makiety teatr. na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu. W 1937-39 był scenografem T. Narodowego w Warszawie. Podczas okupacji niem. w czasie II wojny świat. przebywał w Warszawie i pracował w spółdzielni stolarskiej. Był członkiem konspiracyjnej Rady Teatralnej, opracował projekt objazdowego t. dla wojska (konstrukcja na ciężarówkach). Współpracował z Biurem Informacji i Propagandy AK, gdzie był kierownikiem „komórki foto” (pseud. Majster). Po powstaniu warsz. (ranny w pierwszym dniu walk) znalazł się w Krakowie, gdzie w marcu 1945 objął kierownictwo artyst. T. Starego. W sez. 1945/46 był dyr. i kierownikiem artyst. Starego T. oraz wykładał w Studio Teatralnym działającym przy teatrze. W sez. 1946/47 pracował jako scenograf w T. im. Wyspiańskiego w Katowicach. Powstała tam wówczas m.in. scenografia „Snu nocy letniej”, za którą otrzymał w 1947 II nagrodę na Festiwalu Szekspirowskim. W 1947-54 był scenografem Starego T. i T. im. Słowackiego w Krakowie, a w 1954-57 T. Starego. Na scenach krak. zrealizowano dwadzieścia jego prac scenograficznych (w 1953 - ani jednej), m.in. „Owcze źródło”, „Amfitrion 38” (1948), „Fantazy” (1954), „Kordian” (1956). W 1955 otrzymał Państw. Nagrodę I st. za całokształt twórczości. W listopadzie 1956 przeniósł się do Warszawy. W 1957 został tu prof. zwyczajnym PWST i scenografem T. Polskiego. Powstały wówczas jego ostatnie prace: „Nie-boska komedia” (1958 - niezrealizowana), „Wariatka z Chaillot” (1958) i „Beatryks Cenci” (1959). Scenografia „Świecznika”, opracowywana w końcu 1960, została zrealizowana po śmierci P. (T. Kameralny, 1964). Ożeniony był z Ireną Kosarską (ślub 1 VIII 1920).
Miał w swym dorobku dwieście czternaście prac scenograficznych. Jako plastyk, zarówno w twórczości scen. jak malarskiej, był formistą (kierunek wywodzący się z kubizmu). Jego scenografię cechowała architektoniczna konstrukcja dekoracji i kostiumu (wprowadził usztywnione kostiumy hieratyzujące ruch i gest aktora). Był znakomitym kolorystą. Twórczość scenograficzna P. związana jest przede wszystkim z pol. repertuarem poetyckim. Sześciokrotnie projektował dekoracje do „Dziadów”, opracował scenografię prawie wszystkich dramatów Słowackiego; projektował dekoracje i kostiumy do dwóch Norwidowskich prapremier; dwukrotnie opracowywał „Nie-boską komedię”. Prawie wszystkie dramaty Wyspiańskiego ukazały się na scenie w jego inscenizacji plastycznej. Dał także kształt plastyczny prapremierom „Róży” i „Kniazia Patiomkina”. Był jedynym pol. scenografem, który piątą część całej swojej twórczości teatr. poświęcił dramatom romantyków, Norwida i Wyspiańskiego.

Andrzej «Majster» Pronaszko (ID: psb.24305.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Inne małżeństwa i dzieci ojca: Franciszek Pronaszko, rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Stryjowie lub wujowie oraz ciotki, i kuzynki

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi