Władysław «Stoma» Łuczak (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:

STOMA Władysław, Jan, właśc. W. Łuczak (3 VI 1888 Środa Wielkopolska - 21 XI 1968 Puszczykowo k. Poznania), aktor, reżyser, dyrektor teatru
Był synem Franciszka Łuczaka, urzędnika pocztowego, i Jadwigi z Łagodzkich, bratem => Tadeusza Łuczaka, mężem => Heleny Czechowskiej (ślub w Krakowie 30 III 1919). Ukończył gimn. w Poznaniu, aktorstwa uczył się ok. 1906 w Klasie Dram. przy Warsz. Tow. Muzycznym. Występować zaczął, pod własnym nazwiskiem, w T. Polskim w Łodzi w sez. 1907/08 (tylko w tym sez. używał imienia Jan). Następnie był w Warszawie: w T. Małym (1908-10), Artystycznym (1911) i Zjednoczonym (1911-12). W 1913-14 występował w T. Wielkim w Lublinie, w 1914 w teatrze w Wilnie. W okresie I wojny świat. został wcielony do armii pruskiej i skierowany na front wschodni; symulował chorobę umysłową, w związku z czym odesłano go do Poznania pod nadzór policji. W lipcu 1918 zaangażował się do T. Polskiego w Poznaniu (odtąd używał pseudonimu) i występował tam do końca sez. 1924/25. W 1918 walczył w powstaniu wielkopolskim. W 1919-20 brał udział w objazdach plebiscytowego T. Polskiego (dyr. L. Dybizbański); w zespole tym zaczął reżyserować. W sez. 1925/26 występował w Warszawie w T. Narodowym (w „Kurierze Warszawskim” napisano wówczas: „aktor o dużej sile charakterystycznej, oszczędny w geście, bardzo interesujący w ujmowaniu postaci twardych, nieugiętych"). W sez. 1926/27 był w warsz. T. Polskim. Jesienią 1927 objął dyrekcję T. Miejskiego w Bydgoszczy; kierował nim przez jedenaście sezonów (do 1938). W sez. 1938/39 był dyr. T. Polskiego w Poznaniu. W okresie II wojny świat. został przez Niemców wysiedlony do Generalnej Gub., pracował w fabryce obuwia pod Krakowem. Po wojnie wrócił do Poznania i był dyr. T. Polskiego od 27 IV 1945 do końca sez. 1946/47 oraz od stycznia do sierpnia 1948; w 1947 grał i reżyserował w T. Nowym. Jesienią 1948 reżyserował w T. Polskim w Szczecinie, w 1949 w T. im. Jaracza w Olsztynie, w 1949-51 występował i reżyserował w T. Polskim w Bielsku-Białej. W 1951 wrócił do Poznania i do przejścia na emeryturę w 1960 występował w T. Dramatycznych. W tym okresie gościnnie reżyserował m.in. w Grudziądzu (1959) i Gnieźnie (1962). Dwukrotnie obchodził jubileusze pracy artyst.: trzydziestolecia - 30 VI 1938 w T. Miejskim w Bydgoszczy w roli Obierzyńskiego („Spadkobierca") i pięćdziesięciolecia - w sez. 1958/59 w T. Dramatycznych w Poznaniu. Ostatni raz występował gościnnie w 1964 na scenie T. Polskiego w Poznaniu; grał Wistowskiego w reżyserowanych przez siebie „Grubych rybach”. W pierwszych latach swych występów grał różne role, np.: Malvolia („Wieczór Trzech Króli"), Kruka („Dziady"), Millera („Intryga i miłość"), Makarego („Gwałtu, co się dzieje"). Po I wojnie, w Poznaniu zagrał znaczące role, takie, jak: Piorunowicz („Klub kawalerów"), Czepiec („Wesele"), Hrabia Respekt („Fantazy"), Car („Kordian"), Car („Carewicz"), Karmazyn („Wyzwolenie"), Don Gomez („Cyd"), Szambelan („Pan Jowialski"). „Wysoki i barczysty, o korpulentnej figurze przypominał nieco w typie Zelwerowicza. Obdarzony dużym poczuciem humoru, grał przeważnie role krwistych, starszych panów, hreczkosiejów, szlachciców i mieszczuchów, ale także role tragiczne, np. Króla w Hamlecie” (B. Dąbrowski). Szczególną popularność przyniosły mu role komediowe, które grał wielokrotnie: Obierzyński w „Spadkobiercy”, Szambelan w „Panu Jowialskim” i Wistowski w „Grubych rybach” (tu charakteryzował się na M. Frenkla i uważano, że rywalizował z nim skutecznie). O tych rolach pisał S. Hebanowski: „W najdrobniejszych szczegółach opracowana gestykulacja, wyrazistość mimiki, świadome komediaństwo w najlepszym znaczeniu tego słowa”. „Ostry rysunek każdej roliB dawał postaciom w interpretacji Stomy pewien cu-B dzysłów odchylający graną postać od aktora”. Także Hebanowski, tak opisywał rolę Kretońskiego („Oj mężczyźni, mężczyźni”, 1958): „świetnie skomponowana rola, przekazując nam wielką tradycję Kamińskiego i Frenkla, wbijając się w pamięć charakterystycznością gestów (np. ręka pocierająca ucho przy powracającej kwestii Pochlebiam sobie...), przeniosła krotochwilę Zalewskiego w wymiar znacznie wyższego teatru” i Jaskrowicza („Grzech”, 1953): „Był śmieszny i jednocześnie wzruszający, np. w scenie ukradkowego spijania kawy”. O Horodniczym („Rewizor”, 1946) S. Gąssowski napisał: „przy użyciu bardzo wyrazistych środków aktorskich pokazał nie tylko brutalnego satrapę, lecz także potrafił wydobyć zeń tyle komizmu, iż wydawało się jakby jego Horodniczy w ostatnim efekcie sam dworował sobie z carskiej machiny biurokratycznej”. Inne ważne role S. to: tyt. w „Panu Damazym” (1932), Chłopicki („Warszawianka”, 1932), Dyrektor teatru („Dwa teatry”, 1947), Inspektor („Pan inspektor przyszedł”, 1948), Ojciec („Eugenia Grandet”, 1954), Derwid („Lilla Weneda”, 1957) oraz grane parokrotnie, także gościnnie: Major („Damy i huzary"), Jenialkiewicz („Wielki człowiek do małych interesów") i Profesor Sonnenbruch („Niemcy").
S. Marczak-Oborski zaliczył S. do typu dyrektorów-antreprenerów: „Imał się on także aktorstwa albo reżyserii, ale nie to stanowiło jego główne zamierzenie, lecz właśnie sprawne (lub dochodowe) funkcjonowanie przedsiębiorstwa”. A. Grzymała-Siedlecki nazwał go „Padrone Stoma”, co tak uzasadniał: „rzetelny Wielkopolanin, podobnie jak ten jego swojak Bogusławski, Stoma we krwi ma zmysł organizacyjny, który go pchał do gazdostwa i który go wyposażał w dar przełożeństwa, przełożeństwa nie z fałszywych apetytów”. Według Z. Koczanowicza był „wytrawnym i bardzo wymagającym dyrektorem artystycznym, dbającym o poziom przedstawień, o dobór repertuaru i aktorskie losy każdego członka zespołu”. Z t. bydgoskiego zrobił jedną z lepszych scen prowincjonalnych. Repertuar kształtował biorąc pod uwagę możliwości widowni, i na ambitne pozycje (przede wszystkim klasykę pol.), zarabiał operetkami i farsami. Wszystkie jednak przedstawienia były solidnie przygotowane. Zatrudniał znanych malarzy jako scenografów (S. Węgrzyn, F. Krassowski, J. Hawryłkiewicz), zapraszał zdolnych reżyserów (K. Korecki, J. Szyndler, S. Dąbrowski). Często gościł w swym teatrze inne zespoły (np. Redutę, operę warsz.) i wybitnych aktorów. W miarę możliwości finansowych prowadził działalność objazdową (Toruń, Grudziądz, Inowrocław, Włocławek, Gniezno, Gdańsk). Zajął się też organizacją widowni; „porozumiał się ze związkami i stowarzyszeniami, rozwinął akcję przedstawień szkolnych. Nawiązał kontakty z wsią, zdobywając dla teatru publiczność świeżą i wdzięczną” (J. Formanowicz). Od sez. 1935/36 propagował teatr przez radio, w 1937/38 zorganizował transmisje przedstawień bezpośrednio ze sceny. W doborze zespołu miał „niezawodną orientację” i teatr jego uważany był za dobrą placówkę wychowawczą dla młodych aktorów. Sumiennie wypłacał gaże, co wyróżniało go spośród dyr. tamtego okresu. Podobnie oceniono jego pierwszą dyrekcję w Poznaniu; drugiej, powojennej zarzucono „brak konsekwentnej linii repertuarowej, brak odwagi wprowadzania na scenę sztuk nie sprawdzonych na innych scenach”, konwencjonalną reżyserię większości sztuk. Przyznawano jednak, że „potrafił zapewnić teatrowi zdolnych aktorów i stworzyć elastyczny, operatywny zespół” (S. Hebanowski). Reżyserem był rzetelnym i tradycyjnym, rozmiłowanym w klasyce pol. i ona też stanowiła najważniejszą część jego dorobku; w Bydgoszczy wystawił np.: „Opiekę wojskową”, „Wielkiego człowieka do małych interesów”, „Grube ryby”, „Dożywocie”, „Wesele”, „Damy i huzary”, „Krewniaki"; poza tym „Traviatę”, „Wiele hałasu o nic”, „Fraulein Doktor”, „Ivara Kreugera”, „Cyda”, „Szesnastolatkę”. Po wojnie reżyserował takie sztuki, jak: „Matura”, „Wesele”, „Przyjaciel nadejdzie wieczorem”, „Romantyczni” - w Poznaniu; „Zapora”, „Damy i huzary”, „Głupi Jakub” - w Bielsku-Białej; „Pan Jowialski” - w Olsztynie i Poznaniu; „Śluby panieńskie” - w Grudziądzu; „Grube ryby” - w Szczecinie, Bielsku-Białej, Gnieźnie i Poznaniu.

Władysław «Stoma» Łuczak (ID: psb.32225.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Stryjowie lub wujowie oraz ciotki, i kuzynki

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi