„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
LESZCZYŃSKI Bolesław, pseud. Słowiański (14 VIII 1837 Tiemnoleskoje na Kaukazie - 12 VI 1918 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. teatruBył synem Hipolita L., majora wojsk polskich, i => Anny L. (z Gąsowskich), bratem - Wandy L., mężem najpierw => Anny L. (z Pacewiczów), potem => Józefy L., potem => Honoraty L., ojcem => Jerzego L. Urodził się na zesłaniu, którym jego ojca ukarano za udział w powstaniu listopadowym. Następnie mieszkał z rodzicami w Wilnie i Wilanowie, gdzie zaczął chodzić do szkoły. Ukończył ją w Warszawie i tu pracował krótko w zarządzie kolei warsz.-wiedeńskiej. 1 IX 1857 wstąpił do Szkoły Dramatycznej; uczył się też u J.T.S. Jasińskiego. Po roku nauki, zaangażowany przez T. Chełchowskiego, debiutował w jego zespole 28 IX 1858 w Płocku w roli Kwakra („Kwakier i tancerka"), potem występował z nim w Suwałkach, Grodnie, Łomży i Kownie. W listopadzie 1869 przeniósł się do t. wil. i pracował tu do jego likwidacji w 1864. Odtąd do lutego 1865 występował w Wilnie w zespole rosyjskim. 17 IX 1866 debiutował w WTR w roli Oskara („Trzydzieści lat, czyli Życie szulera"). Nie został jednak zaangażowany i wstąpił do zespołu A. Trapszy, z którym występował do 1868, m.in. w Lublinie, Łodzi i Kaliszu. Poprzedzony pochlebnymi opiniami prasy, wystąpił gościnnie w WTR 30 XII 1868 jako Karol Moor („Zbójcy"), a 13 I 1869 jako Sorel („Montjoye"), ale i wtedy nie został zaangażowany. Od 18 IV 1869 do 21 II 1872 grał w t. lwow., a od 4 IV 1872 do 29 IV 1873 w t. krakowskim. Od 11 XII do 17 XII 1872 znów występował gościnnie w WTR, tym razem z pomyślnym skutkiem: od 1 V 1873 zaangażowano go do zespołu dramatu. W 1882 występował gościnnie w Lublinie. W grudniu 1882 został zwolniony z WTR, z przyczyn niezupełnie wyjaśnionych (prasa pisała o zrywaniu przedstawień). Od 11 XII 1882 do 24 II 1883 występował w pol. zespole J. Teksla w Petersburgu. Zapowiadano wówczas jego występy w t. ros. w Moskwie (podobno pod pseud. Słowiański) w rolach Otella („Otello") i Kreczyńskiego („Wesele Kreczyńskiego"), ale propozycję przejścia na scenę ros. odrzucił. W maju i czerwcu oraz we wrześniu 1883 występował gościnnie w Krakowie, w listopadzie i grudniu tego roku w zespole J. Grabińskiego w Kaliszu. W pierwszej połowie 1884 z zespołem J. Otrembowej był m.in. we Włocławku i Płocku. Latem tego roku występował we Włocławku na czele niewielkiego zespołu, nie wiadomo jednak, czy prowadził go za zasadzie „działówki”, czy jako antreprener. We wrześniu 1884 występował w roli Tumrego („Chata za wsią” J.K. Galasiewicza i Z. Mellerowej) w warsz. t. ogr. Belle Vue. Od 1 I 1885 ponownie zaangażowany do zespołu dramatu WTR, pozostał w nim do 1912, gdy otrzymał emeryturę. Występował jednak i później, także po przejęciu zarządu przez Zrzeszenie Artystów (1915), po raz ostatni w roli Henryka Dąbrowskiego („Szlakiem Legionów") w 1916.
W tym okresie na występach gościnnych widywały go m.in.: Płock (1886), Kielce (1887), Lwów (1888, 1908, 1909), Piotrków (1888), Lublin (1889, 1890, 1896, 1897, 1899, 1900), Łódź (1890, 1894, 1895, 1901, 1906), Poznań (1894), Kraków (1894, 1904, 1905, 1908, 1909), Wilno (1905, 1908). Występował także gościnnie w Odessie (1889, w pol. zespole J. Teksla), Petersburgu (1891, w pol. zespole Ł. Kościeleckiego) i Pradze (1893). Latem 1886 zastępował J. Tatarkiewicza na stanowisku reżysera dramatu, a w 1898-1900 był jednym z reżyserów dramatu WTR. Kilkakrotnie obchodził jubileusze: w 1886 dwudziestopięciolecia w 1898 trzydziestopięciolecia, w 1903 czterdziestolecia, w 1907 czterdziestopięciolecia, w 1910 pięćdziesięciolecia, a w 1914 pięćdziesięciopięciolecia pracy scenicznej. Kilka razy występował w filmach, m.in. w „Zaczarowanym kole” (1914). Był trzykrotnie żonaty: z aktorką Anną Pacewicz (ślub w Wilnie ok. 1863), po jej śmierci z aktorką Józefą Popiel (ślub w Warszawie 27 I 1874), a po śmierci Józefy z aktorką Honoratą Rapacką (ślub w 1881 lub 31 I 1883).
Był pod wielu względami przeciwieństwem J. Królikowskiego, którego role przejmował, i B. Ładnowskiego, z którym dzielił godność pierwszego tragika sceny polskiej. Wysoki, atletycznej budowy i majestatycznej postaci, miał piękną, kształtną głowę, zachowanie władcze i pańskie, co nieraz łączono z jego pochodzeniem (wywodził się ze starej szlachty herbu Belina). Temperament żywiołowy, „żarłok życia” wg określenia A. Grzymały-Siedleckiego, był artystą całkowicie spontanicznym, niechętnie odnoszącym się do analizy i metodycznej budowy roli. Na próbach szkicował postać, a po premierze grał ją w licznych wariantach, różnych także co do poziomu wykonania. „Nie tylko u niego wieczór nie bywa podobny do wieczora - pisał J. Kenig - ale niekiedy w jednej i tej samej scenie razi nas zaniedbaniem, by za chwilę wstrząsnąć nas nie tylko siłą, ale i głębokością uczucia, prawdą jakiegoś ustępu („Słowo”, 1893, nr 237). Jego talent dojrzewał długo, a jego styl przechodził ewolucję, na której zaważyło zetknięcie z S. Koźmianem i „szkołą krakowską”, a także przykład występujących w Polsce tragików światowej sławy, jak np. I. Aldridge i E. Rossi.
Jako aktor WTR, mimo początkowych zastrzeżeń, wyrobił sobie z czasem wielki autorytet; ok. 1890 należał już do najwyżej cenionych i najpopularniejszych aktorów polskich. Największe uznanie budził w tyt. roli w „Otellu” i jako Wojewoda w „Mazepie”. W obu utworach, mimo spontanicznego charakteru swojej gry, stworzył postaci jednorodne i przekonywające, oryginalne zarówno w ujęciu, jak i w środkach wyrazu. Głos miał „raczej zimny” (A. Grzymała-Siedlecki), za to niebywałej skali i siły; J. Kenig napisał, że może nim „zgłuszyć nawet dzisiejsze teatralne pioruny, które są okrutnie grzmiące”. Nie nadużywał jednak swej siły, raczej korzystał z niej wzmagając wyrazistość gry. Jako Wojewoda w „Mazepie” tylko w kilku momentach wznosił głos do krzyku, resztę tekstu wypowiadał „zduszonym, raczej więc dysonansowym głosem”, jego słynne „Zamorduj!”, zwrócone do Zbigniewa było „szeptem wypowiedziane, ale szeptem, który jak najprzeraźliwszy krzyk szedł przez serca słuchaczów” (A. Grzymała-Siedlecki). W przeciwieństwie do Królikowskiego mało się troszczył o rytm wiersza i piękno słowa, oddziaływał ekspresją całej sylwetki, gestu, intonacji, a nade wszystko nieuchwytnym promieniowaniem swego temperamentu. Często podnoszono sugestywność jego spojrzenia, szczególnie w roli Otella. H. Modrzejewska twierdziła, że grając z nim po raz pierwszy rolę Desdemony uciekła w panice, gdy zbliżył się do niej szukając rękami jej szyi. Na wyróżnienie zasługują również inne role szekspirowskie L.: Król („Hamlet"), Antoniusz („Antoniusz i Kleopatra"), tyt. role w „Makbecie” i „Królu Learze”. W pol. repertuarze romantycznym wybił się jako O. Marek („Konfederaci barscy"), Major („Fantazy"), Wernyhora („Sen srebrny Salomei"), a także w komediowo ujętej roli O. Gwardiana („Złota Czaszka"). Był jednym z nielicznych aktorów jednakowo cenionych w tragedii i komedii. Ta sama siła, która budziła grozę w jego interpretacjach Otella i Wojewody, w roli Petrucchia („Poskromienie złośnicy") dawała poczucie „radosnego nad światem panowania, które Petrucchia przemieniało w oszałamiające zjawisko”. Jako Hr. Silvio San Giorgi („Niewierna") „przez cały czas każdej swej sceny utrzymywał salę widzów w szampańskim rozbawieniu” (A. Grzymała-Siedlecki). Jego poczucie tragizmu i komizmu nie wynikało z jakichś określonych poglądów, lecz z żywotności człowieka, który widział w świecie dobro i zło obok siebie, a mimo potęgi zła umiał się delektować bujnością życia. Wybitny odtwórca repertuaru klasycznego, miał również świetne role we franc. komedii II cesarstwa, jak np. Olivier de Janin („Półświatek"), Hr. Clermont-Latour („Odetta"), Mortemer („Starzy kawalerowie"). W późniejszych latach z powodzeniem występował w repertuarze modernistycznym, np. jako Brack („Hedda Gabler"), Wilhelm Henschel („Woźnica Henschel"), Ruszczyc („Złote runo"), szczególnie ceniony jako Hr. Trast-Saarberg („Koniec Sodomy"). Przyporządkowanie go do któregokolwiek prądu lub kierunku napotyka na trudności: był jedną z najbardziej niezależnych natur w dziejach t. polskiego.
Ś.P.
BOLESŁAW
LESZCZYŃSKI
ARTYSTA DRAMATYCZNY
UR. 2.II.1838 R.
ZM. 12.VI.1918 R
Bolesław Leszczyński
(ID: psb.15088.2)
Zaloguj się
człowiek teatru
1842-1861
![[podgląd]](/img/metrskan/120975.jpg){kind=link}
![[podgląd]](/img/metrskan/1278665.jpg){kind=link}
