„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
NOWIŃSKI Kajetan (ok. 1795 Kraków - 22 IV 1857 Lublin), aktor, dyr. teatruBył mężem => Domiceli N., ojcem => Malwiny N. I => Bolesława N. W 1814 występował w Krakowie; m.in. 26 IV grał Łukasza („Szkoda wąsów"). Wg S. Krzesińskiego wkrótce po ukończeniu szkoły przeniósł się z Krakowa do Wilna i tu zaczął występować w teatrze. Wiadomo, że grał w t. wileńskim również w 1821 (kwiecień-listopad). W 1826-27 należał do zespołu K. Skibińskiego, z którym występował w Lublinie (sez. 1826/27) i Wilnie (1827). W 1827 w Białymstoku ożenił się z aktorką Domicelą z Werowskich Skarżyńską. W 1828 występował w Siedlcach, skąd przeniósł się do Zamościa, do zespołu J. Aśnikowskiego. W Zamościu zorganizował własny zespół i od 1828 był dyr. trupy teatralnej, z którą wędrował aż do 1857 (z pięcioletnią tylko przerwą w 1831-36), odwiedzając wiele miast i miasteczek Królestwa Polskiego. W sez. 1828/29 prowadził zespół w Zamościu (do października 1829); w październiku 1829 przybył z zespołem do Lublina; tu do dyrekcji wszedł T.A. Chełchowski; nieporozumienia między dyr. spowodowały, że przez krótki czas każdy z nich próbował prowadzić zespół osobno, lecz jeszcze przed końcem 1829 połączono oba zespoły i pod wspólną dyr. grano w Lublinie do końca kwietnia 1830, a na lato wyjechali z zespołem na występy do Zamościa; później rozstali się w niejasnych okolicznościach. W sez. 1830/31 i przez prawie cały rok 1831 N. dzierżawił t. w Lublinie i prowadził tam przedstawienia; w tym czasie T.A. Chełchowski początkowo był współdyr., a od grudnia 1830 do jesieni 1831 utworzywszy własny zespół rywalizował znowu z N. dając równocześnie przedstawienia. W listopadzie 1831 N. rozwiązał swój zespół i wyjechał do Krakowa. W zespole t. krak. występował od stycznia 1832 do wiosny 1836. W maju 1836, po rozbiciu zespołu krak., wyjechał do Kielc, gdzie ponownie zorganizował własny zespół; w tymże roku dawał przedstawienia w Radomiu i Lublinie. W 1837 był dyr. w Lublinie, Siedlcach i Radomiu (lipiec), w 1838 w Płocku (w styczniu był tu w zespole T.A. Chełchowskiego, potem sam prowadził zespół, a od poł. czerwca połączył się tu z zespołem J. Szymkajły), w 1840 znowu sam we Włocławku (od lutego do sierpnia), Koninie (czerwiec), Ciechocinku (od 10 VIII), Łęczycy, Kaliszu i Lipnie, w 1841 w Lipnie (do kwietnia), Sierpcu (od końca kwietnia do czerwca), Ciechocinku, Włocławku i Łowiczu, w 1842 w Sierpcu (lipiec), Ciechocinku i Mławie, w 1843 w Mławie, Pułtusku, Płocku (lipiec), Ciechocinku, Łowiczu (wrzesień), Przasnyszu i Skierniewicach (październik), w 1844 w Płocku (przez kilka miesięcy - do czerwca), w miasteczkach ówczesnej guberni Augustowskiej (lato; od poł. czerwca), Łowiczu (wrzesień), Łomży (październik), w 1845 w Łomży (zapewne od poprzedniego roku, bo do poł. stycznia) i Ostrołęce (od poł. stycznia do kwietnia), w 1846 w Siedlcach (czerwiec), w 1847 w Lublinie i Kaliszu (od 15 III do końca września). W 1847 równocześnie z zespołem N. występował w Kaliszu zespół baletowy pod dyr. M. Piona; często dawano wspólne przedstawienia i na afiszach podpisywano wspólną dyrekcję Piona i Nowińskiego. W 1848 N. prowadził swój zespół w Płocku, w 1849 w Kutnie, w 1850 w Płocku (m.in. w grudniu), w 1851 w Kaliszu (od 13 VI) i w Płocku (od listopada 1851 do kwietnia 1852), w 1852 w Płocku (do kwietnia), Kaliszu (od 18 V do końca czerwca) i Proszowicach, w 1853 w Płocku (marzec), Radomiu (maj), Kielcach i Proszowicach, w sez. 1853/54 w Kielcach, w 1854 w Radomiu, w sez. 1854/55 w Lublinie (od 29 VIII 1854 do maja 1855), w 1855 w Kra-snymstawie (od maja do sierpnia), Kielcach i Brześciu Litewskim (listopad), w 1856 w Krasnymstawie, Lublinie i Łęcznej (tu przez tydzień), a od 24 VIIT 1856 znowu w Lublinie, gdzie był dyr. do zgonu tj. do kwietnia 1857.
Zasłużył się przede wszystkim jako wieloletni dyr. prowincjonalnych zespołów wędrownych; bardzo ruchliwy, zapobiegliwy i pomysłowy. Mimo że często narażał się publiczności i niekiedy wręcz ją obrażał, był popularny i lubiany wraz ze swym zespołem na prowincji. Nawet niewielkie i nieciekawe sztuki starał się wystawiać okazale, a co ważniejsze „chwalono, iż umiał urozmaicać repertuar oryginalnymi pracami, w których Fredro górował” (K. Estreicher). Sam był rutynowanym aktorem grającym zarówno w dramatach jak i w komediach. Wg opinii prasy „lubił grywać role starej szlachty i tę oddawał wybornie”, natomiast w komediach tzw. salonowych raził. Role: Fortunat („Chłop milionowy"), Tarantullos („Napoleon w Hiszpanii"), Kapelan („Damy i huzary"), Judeus („Machabeusze"), Hariadyn („Hariadyn Bar-barossa, czyli Zdobycie twierdzy Regio"), Soliman („Roksolana, czyli Trzy sułtanki"), Sir Edward Glenthorn („Sen, czyli Kaplica w Glenthorn"). Pisał wiersze okolicznościowe dla sceny, tłumaczył sztuki obce, przerabiał je (np. popularny „Pałac Lucypera"). Sam napisał kilka sztuk, z których część wystawił, np. „Dwie małpy, czyli Spalenie osady brazylijskiej”, „Zalotnicy do wyboru”, „Oblężenie miasta Mińska”, poemat sceniczny „Orzeł Biały”.
Kajetan Nowiński
(ID: psb.20239.1)
Zaloguj się 1835-|
