„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
RUSZKOWSKI Wojciech Roman, pseud. W. Zboiński (29 V 1897 Lwów - 29 XII 1976 Kraków), aktor, śpiewakBył synem Ryszarda Ruszkowskiego (zob. t. 1) i Heleny Zboińskiej (zob. t. 1), mężem Jadwigi Mikuleckiej (ślub 9 X 1926 w Warszawie). Urodził się, jak mówił o sobie, w budynku teatru Skarbkowskiego we Lwowie, w dzieciństwie towarzyszył matce w wojażach artystycznych. Do gimn. chodził w Wiedniu i tam zdał maturę. W 1918 wstąpił jako ochotnik do Wojska Pol., brał udział w walkach w obronie Lwowa, w 1919 został ranny. W 1924 ukończył Oddział Dram. przy Konserwatorium Muz. w Warszawie. Równocześnie uczył się śpiewu u T. Leliwy. Zaczął występować pod nazwiskiem Zboiński; bardzo źle przyjęto jego występ w popisie absolwentów szkoły - „akcent lwowski, dykcja mocno nieopanowana” („Przegląd Teatralny i Filmowy” 1924 nr 4). Debiutował 12 IV 1924 w warsz. T. Nowości w drugoplanowej roli w operetce „Medi”, przyjęty również krytycznie. Latem 1924 grał nadal w T. Nowości. Na sez. 1924/25 j został zaangażowany do zespołu operetki w Sosnowcu, latem 1925 występował w T. Wodewil w Warszawie, w sez. 1925/26 w T. Polskim w Katowicach, w sierpniu 1926 z zespołem T. Wołowskiego w sali warsz. T. Nowości. W 1926-31 był w zespole operetki lwow. T. Miejskich już pod własnym nazwiskiem, występował z nią również w Krakowie. Grał też gościnnie w Wiedniu w operetce „Bal w Savoyu”, a w Salzburgu śpiewał partię Daniły w „Wesołej wdówce”. W 1931 wrócił do Warszawy, gdzie występował, teraz już z powodzeniem, w zespołach rewiowych i operetkowych, a także w repertuarze komediowym w t. dramatycznych. Był kolejno w t. warsz.: T. Nowości (sez. 1931/32), Morskie Oko (1931), T. 830 (sez. 1932/33, maj 1934), Wielkiej Operetce (sez. 1933/34), T. Małym (czerwiec 1934), Wielkiej Rewii (1934-39), a także w Operetce na Karowej (styczeń 1937), T. Letnim (wrzesień 1937), Wielkim (grudzień 1937), Narodowym (kwiecień 1938), T. Malickiej (październik 1938), T. 815 (listopad 1938). W lutym 1936 występował gościnnie w Poznaniu jako Mustafa-Bej w operetce „Bal w Savoyu”, od maja do sierpnia 1936 występował też w łódz. T. Bagatela. Od kwietnia 1939 należał do zespołu nowo utworzonego w Warszawie t. Ali Baba, w którym wystąpił w dwóch rewiach; grał Mussoliniego w ostatnim programie tego kabaretu pt. „Orzeł czy rzeszka”. Grał w filmach, m.in. „Manewry miłosne”, „Dyplomatyczna żona”. Po wybuchu II wojny świat. pracował przez jakiś czas w Krakowie jako urzędnik w banku. W 1941-44 grał w Warszawie w t. jawnych: Komedia, Miasta Warszawy, Nowości, Rozmaitości, Jar, Maska, Variete, Kometa, Melodia. Po powstaniu warsz. wyjechał do Krakowa, gdzie w listopadzie 1944 wystąpił w rewii w jawnym Krak. T. Powszechnym. W marcu 1945 Komisja Weryfikacyjna ZASP-u zabroniła mu pracować w t. warsz.; występował w nocnych lokalach w Krakowie i we Wrocławiu. W sez. 1946/47 grał w kabarecie Siedem Kotów w Krakowie, w 1947-49 w Operetce Krakowskiej, a od 1 I 1949 do 30 VII 1949 w krak. T. Muzycznym Tow. Przyjaciół Żołnierza. Od 1 IX 1949 należał do zespołu T. Dramatycznych w Krakowie, a po rozdzieleniu scen, od 1954 stale do zespołu Starego Teatru. W 1954 występował w krak. T. Satyryków. W kwietniu 1974 przeszedł na emeryturę, ale grał do końca życia. W przedwojennych rewiach i operetkach był eleganckim młodym mężczyzną „o kruczej czarnej, starannie i gładko przyczesanej fryzurze, nieco groteskowym układzie twarzy, oczu i ust, o lekko w bok przechylonej głowie, nienagannie wytwornej sylwetce, gibki i sprężysty w ruchach” (H. Vogler). J. Bober tak charakteryzował głos R.: „lekko grasejujący, z jakimś akcentem lwowsko-galicyjskim, przeciągającym samogłoski - brzmiał odmiennie niż dziesiątki podobnych głosów debiutujących wtedy lub uznanych już artystów teatru i filmu. Ale ów głos Ruszkowskiego, to nie tylko sposób mówienia i charakterystycznego śmiechu (który pózniej, w latach dojrzałości aktorskiej, stał się swoistym wykładnikiem stylu komediowego, świetnie łączącego doświadczenie sceny i estrady - poprzez sataniczno-arcyzabawne, bulgocące buachaha) lecz także uzdolnienia wokalne” (J. Bober). Wystąpił w b. wielu operetkach, np. jako Hrabia Ferry Hagedus („Wiktoria i jej huzar"), Florimond („Fiołek z Montmartre'u"), Loro Imbabura („Noc w San Sebastian"), James Jack Bondy („Księżna Chicago"), Billy Eart („No, no, Nanette"). Z okazji roli Ferdynanda Maupreux („Kobieta, która wie, czego chce”, 1933) pisano w programie T. 830: „Wnosi on ze sobą tę bezpośredniość i lekkość, które każą widowni wierzyć, że Ruszkowski nie robi na scenie humoru, ale ten jest integralną częścią artysty i bez wysiłku, ot tak, en passant - wyładowuje się w postaci pełnych temperamentu tańców, z niezwykłą umiejętnością podawanych dowcipów i mnóstwa osobistych dodatków artysty, zawsze smacznych i dyskretnych”.
Pisano o nim, że był kontynuatorem secesyjnych tradycji Krakowa, „wcielonym żywiołem teatru” (H. Vogler). W teatrzyku Siedem Kotów wykonywał słynną piosenkę „Ten Persja”. Talent artysty estradowego wykorzystywał występując w nocnych lokalach, „w których przedłużał swoją teatralną egzystencję nie tylko publicznymi występami, ale także w prywatnej kompanii, snując przy barze pełne iście kawaleryjskiej fantazji gawędy” (H. Vogler). Z takich rozmów powstał spisany przez J. Bobera mówiony pamiętnik „Między rampą a sztampą”, w którym pojawia się R. - „Inteligentny i nad podziw oczytany, ukrywający niebagatelną wiedzę pod maską niby mało skomplikowanego komika” (J. Bober). W t. dramatycznych zaczął występować w repertuarze komediowym i b. długo uznawano go za aktora farsy, dysponującego wrodzoną vis comica. Jego ulubioną rolą był radca Alfons Kłaczek w „Romansie z wodewilu”, powtarzany ponad 200 razy (1948, 1960); do wyróżniających się ról należał także Wicherkowski (1957) i Ciuciumkiewicz (1973) w „Domu otwartym”. Znakomicie odczuwał folklor krak., tworzył typy galicyjskie, które nabierały wymiaru symbolu. O Ciuciumkiewiczu pisał M. Szybist: „Jego legendarna buhaahaa... kocham go za to, jakby był kaplicą Zygmuntowską, albo którymś z arrasów”. Krakauer w „Kapitanie z Kopenick” (1959) „to legendarny już Żyd z szopki”, który miał „trochę baśniową filozoficzność jak z Chagalla” (H. Vogler, „Dziennik Polski"); kontynuacją tego typu stał się Jukli w „Sędziach” reżyserowanych przez K. Swinarskiego (1968). Z czasem odchodził od farsy, role komediowe wzbogacał o element groteski, uważano, że przełomowy dla stylu jego aktorstwa był spektakl „Płodów edukacji”, gdzie grał Grossmana (1952). „Zobaczyliśmy tam nagle nowego Ruszkowskiego”, „Dzięki wirtuozerskiej, niemal cyrkowej technice groteski odsłonił - w jednym błysku pojawiającej się raczej epizodycznie postaci - cały obłęd świata” (H. Vogler). Stał się mistrzowskim twórcą epizodów, w których zwracała uwagę wyrozumiała mądrość i wewnętrzne ciepło, jakim obdarzał swoich bohaterów takich, jak: On („Bardzo starzy oboje”, 1956), Ksiądz Loga („Fantazy”, 1967), Pigwa („Sen nocy letniej”, 1970), Szigalew („Biesy”, 1971), Starosta („Dziady”, 1973), Hanzl („Pokój na godziny”, 1975) i ostatnia rola, jaką zagrał, Woźnica w „Sklepach cynamonowych”, 1976.
Cechował go niezwykle rzetelny stosunek do zawodu i dyscyplina w pracy. Należał do ulubionych aktorów K. Swinarskiego, w jego przedstawieniach rozwijał dramatyczną stronę swojego talentu. Symbolicznym zwieńczeniem jego kariery stała się rola Ojca i Starego Aktora w „Wyzwoleniu” (1974), będąca równocześnie rozrachunkiem z teatrem. „Następuje scena, gdy Klaudiusz się modli - spowiedź Starego Aktora”. „Wojciech Ruszkowski siedząc na klęczniku w centrum sceny, w swoim zwykłym ubraniu, swetrze, szerokich spodniach, w berecie na bakier, mówił ten monolog bez żadnej emfazy, po prostu. Jego siłą było tylko poświadczone latami doświadczenia wyznanie prawdy” (J. Walaszek).
Wojciech Roman Ruszkowski
(ID: psb.27265.1)
Zaloguj się
artykuł w Nekrologii
ca 1858-1924
![[podgląd]](/img/metrskan/6108188.jpg){kind=link}
