„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
CZAPLIŃSKA Zofia, także Bolesławska (ok. 1867 Warszawa -27 II 1940 Warszawa), aktorkaByła córką Jana i Marii Cz. Już w latach dziecięcych tańczyła od ok. 1879 na scenie warszawskiej. W 1883 występowała w warsz. t. ogr. Nowy Świat, a następnie w t. lwowskim. Od 4 X do 4 XI 1884 występowała w Krakowie; grała wówczas m.in. Cecylię („Trzpiot"), Kamilę („Dom otwarty"). W 1884-86 występowała w Łodzi i grała m.in. Gabrielę („Nitka jedwabiu"), Emilię („Nasi najserdeczniejsi"), Marynię („Przezorna mama"). W sez. 1888/89 należała do zespołu t. w Poznaniu. Na sez. 1890/91 zaangażowana została do Lwowa, gdzie 17 VIII 1890 wystąpiła w roli Julii („Dwór we Włodkowicach"); na scenie lwow. pracowała stale do 1894 gdy, jak wspominał A. Grzymała-Siedlecki, opuściła t. po zatargu z N. Siennicką. W kwietniu 1894 występowała gościnnie w t. krak., a od stycznia 1895 powróciła na scenę lwow., gdzie pozostała do marca 1900. W grudniu 1896 z zespołem lwow. występowała gościnnie w Krakowie, a w 1898 sama gościnnie w T. Letnim w Warszawie: 20 VI w roli Marii („Miłostki"), a 26 VI w roli Leonii („Walka kobiet"). W pierwszej poł. 1900 wyjechała do USA i organizowała w Nowym Jorku pol. zespół teatr., z którym zamierzała występować w ośrodkach polonijnych; do występów jednak nie doszło i Cz. powróciła do kraju. W sierpniu i wrześniu 1900 znowu występowała gościnnie w warsz. T. Letnim, m.in. w rolach Wandy („Mąż z grzeczności"), Zosi („Karykatury"), Filomeny („Kościuszko pod Racławicami"). Od października 1900 do 1904 należała do zespołu t. w Łodzi. W 1902 występowała w Warszawie: z zespołem łódz. w t. ogr. Bagatela pod dyr. H. Grubińskiego (lato) i w T. Nowości, a w 1903 z t. łódz. w lwow. T. Ludowym. 23 i 28 XII 1903 z dużym powodzeniem zagrała na scenie lwow. T. Miejskiego Różę („Walka motyli") i Ewę („Dzierżawca z Olesiowa"). Następnie występowała we Lwowie: w sez. 1904/05 w T. Ludowym, a od czerwca 1905 do 1912 w T. Miejskim. Udzielała w tym czasie lekcji „deklamacji i gry scenicznej”. Po pożegnalnym występie we Lwowie (18 V 1912) przeniosła się na scenę T. im. Słowackiego w Krakowie, gdzie występowała do września 1914. Następnie wyjechała do Wiednia i tu występowała do 1915 w T. Polskim pod dyr. L. Hellera, a potem T. Rittnera. W Wiedniu także prowadziła herbaciarnię dla artystów polskich. Od sierpnia 1915 występowała znowu w T. im. Słowackiego w Krakowie, a w 1919 przeniosła się do warsz. T. Rozmaitości. Odtąd już stale występowała w Warszawie i wyjeżdżała tylko na gościnne występy, m.in. do T. Bagatela w Krakowie (maj 1921) i do Lwowa (czerwiec 1936). W Warszawie grała w T. Bagatela (1920), T. im. Bogusławskiego (sez. 1921/22), T. Polskim i T. Małym (1922-32; gł. na scenie T. Małego), od 1932 w T. Miejskich, następnie w teatrach TKKT; przede wszystkim na scenie T. Narodowego (1932-38); także dorywczo w październiku 1934 w T. na Kredytowej, w 1936 w Cyruliku Warszawskim. W czerwcu 1938 z warsz. T. Narodowym występowała gościnnie w Krakowie.
Odznaczała się dobrymi warunkami zewnętrznymi - miała drobną, zgrabną figurę, przeciętną ale ujmującą urodę i ciepły głos. Na początku kariery grała z powodzeniem role tzw. naiwnych i lirycznych amantek, chłopców, subretek. Wkrótce jednak zaczęła grać role charakterystyczne, do których predestynowała ją werwa i poczucie humoru. Początkowo były to typy charakterystyczne młodych kobiet (tu największy sukces osiągnęła w roli Władki - „Aszantka"; była to jej słynna, popisowa rola, w której wielokrotnie występowała). Później stworzyła doskonałe postaci w sztukach G. Zapolskiej (Zapolska bardzo ceniła aktorstwo Cz.): Szwaczkę („Ich czworo"), Juliasiewiczową („Moralność pani Dulskiej"). Cieszyła się też dużym powodzeniem w komediach Fredry, m.in. jako Pani Jowialska („Pan Jowialski"), Małgorzata („Ciotunia"), Aniela („Damy i huzary"). Stworzyła szereg znakomitych postaci „teściowych i pretensjonalnych starych panien w komediach i farsach pol., franc, ang., niemieckich” (A. Grzymała-Siedlecki), a wśród nich najsłynniejszą swą rolę z lat dwudziestych Panią de Trevillac („Ładna historia"), którą grała na jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy aktorskiej 31 V 1929 w T. Polskim w Warszawie i we wrześniu tego roku w T. Miejskim we Lwowie (była ulubienicą publiczności lwow.). „Prawdziwym jej umiłowaniem były zabawne figury ze świata ludowego”, „z biegiem pracy pomysły swoje wyplewiała z szarży, ale rozpocząć pracę lubiła (o jak lubiła!) od tego, że rozbawiała się karykaturą odtwarzanej postaci. Z takiego to stopniowego przemieniania parodii w umiar powstawały jej niezapomniane role, jak np. Pani Grandier („Michasia i jej matka")” - pisał A. Grzymała-Siedlecki. W okresie międzywojennym występowała w kilku filmach pol., m.in. „O czym się nie myśli” (1926), „Dzikuska” (1928).
Zofia Czaplińska
(ID: teatr.38597.1)
