Jan Nepomucen Nowakowski (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

NOWAKOWSKI Jan Nepomucen (14 IV 1796 Lwów - 21 I 1865 Lwów), aktor, śpiewak, dyr. teatru
Był synem Marcina N., skrzypka lwow. orkiestry teatr., i Apolonii z Czarneckich, bratem => Ignacego N., mężem => Tekli N. (ślub w 1824), ojcem => Lecha N. Jego córka Bronisława była aktorką w t. amatorskim, a w 1851 debiutowała nawet w t. lwow., ale nie została zaangażowana. Mając czternaście lat N. zaczął grywać w t. jako skrzypek u boku swojego ojca. Po ukończeniu gimn. studiował filozofię na uniw. lwowskim. Jednak już wcześniej, 26 VI 1811, debiutował w t. lwow. jako aktor w roli Jonka („Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale") i został zaangażowany. Odtąd występował we Lwowie do 1829, a z zespołem lwow. także w innych miastach, m.in. w Krakowie (13 VIII-25 X 1820). Nadto sam wyjeżdżał na występy gościnne do Krakowa (październik, listopad i grudzień 1828 oraz luty i marzec 1829). W marcu 1825 wystąpił dwukrotnie w niem. zespole operowym we Lwowie. Od 2 IV 1829 występował gościnnie, a od 19 VIII 1829 do 7 XII 1830 stale w T. Narodowym w Warszawie. Od końca 1830 do poł. 1833 był aktorem t. krakowskiego. Następnie wrócił do Lwowa; po raz pierwszy wystąpił tu po powrocie 28 X 1833 pozostając w zespole lwow. do wiosny 1844. W listopadzie i grudniu 1839 występował gościnnie w Krakowie. W 1844 poróżnił się z S. Skarbkiem o wysokość gaży i wyjechał do Krakowa, gdzie występował od 13 IV do 4 V. Publiczność zmusiła wówczas Skarbka do ustępstw i N. po raz trzeci zaangażował się do t. lwow. (od 17 IV 1844). Młodzież akademicka wydała z tej okazji jego litografowany portret. Wiosną 1847 wyjechał ze Lwowa i zamieszkał w Warszawie (nie był wtedy aktorem). Od poł. grudnia 1847 do poł. stycznia 1848 występował w Krakowie. Podczas rewolucji 1848 był we Lwowie członkiem Rady Narodowej. Latem 1848 zaangażował się do t. lwów. po raz czwarty, zwolniony wiosną 1854 przez nowego dyr., T.A. Chełchowskiego. Po dymisji udzielał we Lwowie lekcji śpiewu, później przeniósł się do swojej posiadłości w Brzeżanach. Stąd w marcu 1857 wyjechał do Stanisławowa na siedem gościnnych występów w zespole T. Borkowskiego. Od 2 X 1857 sprawował z W. Smochowskim dyrekcję t. lwowskiego. W 1861-64 był także radnym miasta Lwowa. 26 VI 1861 obchodził razem ze Smochowskim jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. w „Zemście"; grał wówczas Cześnika. Z zespołem lwow. występował gościnnie w Tarnowie (lipiec-wrzesień 1860) i Krakowie (1VII-31VIII 1862). Dyrektorem t. był do 18 III 1864, przez cały ten czas występując jako aktor. Następnie wyjechał na stałe do Brzeżan. Do Lwowa przyjechał jeszcze w grudniu 1864 (lub w początku 1865), by wziąć udział w benefisie swego syna Lecha N., jednak wkrótce zachorował i umarł na apopleksję.
Przystojny, postawny, muzykalny - komponował liczne ilustracje muz. do utworów dram. - miał silny, dźwięczny głos w skali barytonu i z powodzeniem występował w wodewilach, a nawet w operach. W Warszawie największe wrażenie sprawił jako Fortunat („Chłop milionowy") śpiewając swoje słynne „Miotełki” - satyryczne kuplety, do których ułożył część tekstów. (F. Chopin improwizował wówczas na jednym ze swoich koncertów na temat „Miotełek”.) Jego gra była wyrazista i mocno zarysowana, ale jednocześnie przemyślana i precyzyjna; „wszystko obliczone, przemedytowane, mające ład i rację swoją” - napisał o niej K. Estreicher. Jego główną specjalnością była postać szlachcica pol. sprzed rozbiorów. Publiczność, która jeszcze pamiętała dawny obyczaj, zgodnie stwierdzała, że N. był jego żywym zwierciadłem, choć sam wychował się już po upadku państwa; „jako kontuszowiec pokazał ostatnią Polonię ostatnim widzom” - napisał K. Estreicher. „W ubiorze, mowie, poruszeniach, chodzie, panowała taka harmonia, jednolitość, takie gruntowne przetworzenie się, że z uniesieniem nagradzano oklaskami to wskrzeszanie praojców naszych” - wtórował Estreicherowi J.T.S. Jasiński. Słynął w rolach Marcina Pieczarki („Szlachta czynszowa"), Staroświeckiego („Żydzi"), Anzelma („Szkoda wąsów"), Starosty („Staroświecczyzna i postęp czasu"). Zaprzyjaźniony z A. Fredrą, który osobiście udzielał mu wskazówek, był pierwszym Cześnikiem („Zemsta"; Lwów, 17 II 1834). W komediach Fredry grał wiele ról, m.in. tyt. w „Panu Jowialskim” i „Panu Geldhabie”, Łatkę („Dożywocie") i Radosta („Cudzoziemczyzna"). Inne wybitne role: Gliński („Gliński"), Harpagon („Skąpiec"), Tezamen („Fedra"), Miller („Intryga i miłość"). Najważniejsze partie operowe: Bryndus („Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale"), Nikita („Zamek na Czorsztynie"), Senechal („Jan z Paryża"). Jako dyr. t. zajmował się gł. repertuarem muz.; sam uczył śpiewaków, reżyserował, a nieraz i dyrygował komedio-operami i wodewilami. Nie był jednak dobrym dyr. (podobnie zresztą jak Smochowski; obaj bywali surowo krytykowani, szczególnie za banalny, przestarzały repertuar i niewłaściwą politykę personalną). Jako aktor wywarł znaczny wpływ na rozwój aktorstwa pol.; w historii t. uchodzi za twórcę jednego z dwóch nurtów tradycji fredrowskiej, kontynuowanego potem przez J. Rychtera. Zajmował się także tłumaczeniem sztuk.

Jan Nepomucen Nowakowski (ID: psb.20173.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi