„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
SMOLKA Alojzy (27 IV 1907 Racibórz - 9 V 1971 Opole), lalkarz, aktor, reżyser, scenograf, dyrektor teatruBył synem Romualda S., sztukatora, i Konstantyny z domu Marcińczyk, mężem (od 1938) Anny z Poliwodów, aktorki t. lalek. Jako jedenastoletni chłopiec statystował w amat. przedstawieni „Śpiącej królewny” w Raciborzu. W 1921 ukończył ośmioklasową niem. szkołę powszechną w Raciborzu, nast. pracował krótko jako pomocnik w drogerii, później pozostawał bez pracy. Od 1923 do 1926 był uczniem mistrza rzeźbiarskiego H. Mrowtza w Raciborzu; w kwietniu 1926 uzyskał prawo samodzielnego wykonywania zawodu rzeźbiarza-snycerza. W 1926-39 był aktywnym działaczem Związku Polaków w Niemczech (ZPwN); w 1921 firmował jako wydawca pismo satyryczne w języki niem. „Der Igel” („Jeż"), mające zachęcić Ślązaków do głosowania na listę pol. w wyborach do Reichstagu; w okresie przedwyborczym wydawał też dwie jednodniówki: „Górnoślązaczka” i „Ilustracja Śląska”. Przez Dzielnicę I ZPwN w Opolu został zatrudniony jako opiekun terenowych zespołów amatorskich. Praca ta miała charakter sezonowy (w okresie jesienno-zimowym); w pozostałych miesiącach był m.in. pomocnikiem malarskim, dozorcą, dekoratorem. Jako instruktor teatr. był reżyserem, scenografem, charakteryzatorem, suflerem, nawet aktorem w przygotowywanych przez siebie przedstawieniach. Nie mając zawodowego wykształcenia teatr., uzupełniał swą wiedzę na kursach instruktorskich dla działaczy pol. z zagranicy, organizowanych przez Związek Polaków w Kalwarii Zebrzydowskiej, Katowicach, Bytomiu. Latem 1937 uczestniczył w kursie lalkarskim w Groniku Kościeliskim k. Zakopanego, zorganizowanym przez Świat. Związek Polaków. Po jego ukończeniu założył w Opolu Polski T. Kukiełkowy przy I Dzielnicy ZPwN; na inaugurację 14 X 1937 w Domu Pol. w Opolu wystawiono w jego reż. „Cztery mile za piec”. Kierował tym teatrem i był jednocześnie reżyserem i autorem scenografii przedstawień: „O Kasi, co gąski zgubiła”, „O szewczyku, królewiczu i smoku”, „Historia cała o niebieskich migdałach”, „O Jasiu Brudasiu”, „O Sewerysiu, który się uczył tabliczki mnożenia”. Teatr ten występował także w pow.: prudnickim, gliwickim, strzeleckim, nawet we Wrocławiu, grał w salach wypożyczanych od Niemców, w pol. szkołach pryw. oraz w mieszkaniach (ostatni spektakl odbył się w lipcu 1939 dla uczestników pol. obozu harcerskiego pod Wiedniem). Aresztowany przez gestapo 1 IX 1939, został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. W lipcu 1941 przetransportowano go do więzienia śledczego w Weimarze, we wrześniu do więzienia Alt-Moabit w Berlinie, a w październiku został skazany przez Najwyższy Trybunał Ludowy Rzeszy na dziesięć lat ciężkiego więzienia (za „przygotowanie do zdrady stanu") i osadzony w twierdzy Brandenburg-Gorden. Oswobodzony przez Armię Czerwoną, w maju 1945 wrócił pieszo do Opola. Od 1 VI 1945 pracował tam jako referent propagandy masowej i kier. techniczny nie istniejącego jeszcze teatru, z zadaniem zorganizowania dla niego siedziby w sali byłego Forms Hotelu. W pierwszym po wojnie przedstawieniu „Zemsty”, miejscowego zespołu amat., wystąpił w roli Dyndalskiego (prem. 7 X 1945). Od pocz. działalności sceny zaw. w Opolu (24 X 1945) w T. Miejskim im. Słowackiego i potem (od 1949) w T. Ziemi Opolskiej, pełnił rozmaite funkcje: kier. technicznego, organizatora objazdu, intendenta, rekwizytora, inspicjenta, a także aktora; grał drobne role, m.in. Murarza I („Zemsta”, 1949), Leśniczego („Nowy Don Kiszot”, 1949), Dziada („Okno w lesie”, 1952) i ostatnią swą rolę Jana Przybyłę („Wesele na Górnym Śląsku”, 1957), gdzie z wyczuciem śląskiego obyczaju i humoru stworzył sympatyczną postać ojca panny młodej.
W listopadzie 1948 odbył się pierwszy występ lalkarzy kierowanych przez S. w sztuce „Pan Drops i jego trupa” na scenie T. Ziemi Opolskiej (reż. I. Byrska). We wrześniu 1949 powołano Scenę Lalkową T. Ziemi Opolskiej i S. objął jej kierownictwo artyst. (oficjalnie samodzielność artyst. i odrębne kierownictwo w ramach T. Ziemi Opolskiej Scena Lalkowa uzyskała w sez. 1952/53); funkcję tę pełnił do 31 XII 1970. Był reżyserem większości przedstawień, m.in. takich, jak: „Cztery mile za piec”, „Ballada o szewczyku”, „Przydróżka”, „Zaklęty rumak”, „Jak basetla poszła do nieba”, „Która godzina?”, „Tygrysek spod ciemnej gwiazdy”. Swoje uprawnienia reżyserskie musiał zweryfikować przed komisją dla reżyserów-lalkarzy w 1961. W 1962 był inspiratorem i współorganizatorem Śląskiego Festiwalu T. Lalek (nast. Ogólnopol. Festiwal T. Lalek w Opolu). Po przejściu na emeryturę pozostał w teatrze pełniąc funkcję konsultanta: (1 I - 9 V 1971). Trzykrotnie obchodził w T. Ziemi Opolskiej jubileusze pracy artyst.: dwudziestolecia (19 VIII 1956), dwudziesto-pięciolecia (7 X 1962) i trzydziestolecia (27 V 1967).
W 1952-70 współpracował z PR w Opolu. Brał udział w audycjach regionalnych (gwarowych) jako Zeflik w „Opolskiej Czeladce Radiowej” i w „Spotkaniach z Zeflikiem”, występował też w gawędach śląskich wg własnego scenariusza oraz w słuchowiskach. W 1955-58 współpracował z Uniw. Ludowym w Błotnicy Strzeleckiej, był tam instruktorem teatr, i opiekunem amat. zespołu lalkowego. Napisał wspomnienia „Od „Strzechy” do „Wydry imć pana Paska"”, opublikowane w „Pamiętnikach Opolan” (Kraków 1954).
"Należał do tego rzędu artystów, którego dokonania wyrażają się nie tyle w jednym czy dwóch ważkich przedstawieniach, ile w dziele jako całości. Jego dziełem był opolski teatr lalek. Powstał on z jego uporu i z jego umiejętności katalizowania pracy innych artystów” (H. Jurkowski). „Był przekonany o sile oddziaływania lalek na młodziutkie umysły"; „bezsprzecznie indywidualność Smolki zaważyła na formie każdego przedstawienia. Przy całej prostocie środków technicznych osiągał wspaniałe efekty. Czuwał też nad stroną muzyczną przedstawień (miał zresztą doskonały słuch i był śpiewakiem z zamiłowania)"; „dążył do tego, by każdy występ był wspólną zabawą - zespołu i widowni; by teatrzyk beztroską zabawą uczył słowa polskiego, polskiej pieśni, uczył rozumieć i kochać polskość i kształtować charaktery. Zdawał sobie przecież Smolka sprawę z tego, że ten teatrzyk dla wielu dzieci spełniał rolę elementarza” (R. Hajduk). Dnia 16 XII 1972 Scena Lalkowa T. Ziemi Opolskiej przyjęła nazwę Opolski T. Lalki i Aktora im. Alojzego Smolki.
Alojzy Smolka
(ID: psb.30610.1)
Zaloguj się
?1860-
