„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
WÓJCIKOWSKI Leon, także L. Woizikovsky (20 II 1899 Warszawa - 23 II 1975 Warszawa), tancerz, choreograf, kierownik baletuBył synem szewca, Marcina W., i tancerki corps de ballet WTR, Janiny z Łączyńskich, bratem tancerza Kazimierza W., mężem tancerki ros. Heleny Antonowej (ślub w 1918), potem tancerek Marii Krzyszkowskiej (ślub w 1948) i Anity Mandowskiej (ślub w 1959), ojcem tancerki Soni Wójcikowskiej. W 1907-14 uczęszczał do warsz. szkoły baletowej, gdzie był uczniem A. Gillerta i J. Walczaka. Jeszcze jako uczeń debiutował na scenie T. Wielkiego 30 X 1910 w tańcu murzynków („Zabawa dziecięca"), potem występował nadal w rolach dzieci. W 1914 został członkiem corps de ballet WTR, ale już w sierpniu 1915 został zaangażowany do Ballets Russes S. Diagilewa i wyjechał za granicę, gdzie stale używał formy nazwiska Woizikovsky. W zespole Diagilewa tańczył do 1929, z przerwą w 1922-23, kiedy to występował w Londynie z grupą baletową zorganizowaną przez L. Miasina. Pierwszą znaczącą partią W., zauważoną przez krytykę, był Corregidor („Trójkątny kapelusz") w 1919. Solistą Ballets Russes został od sez. 1921/22 po sukcesie odniesionym w nagłym zastępstwie w tyl roli w „Pietruszce”. Z czasem stał się pierwszym tancerzem charakterystycznym tego zespołu, po odejściu Miasina przejął po nim główne partie, jak: Wódz Połowców („Tańce połowieckie"), Faun („Popołudnie Fauna"), Carewicz („Ognisty ptak") i wykonywał pierwsze role charakterystyczne w nowych baletach, jak np. tyt. w „Pulcinelli” i „Lisie”, Florestan („Karnawał"), Dorante („Natręci"), Błazen („Tryumf Neptuna"). W 1928 w Londynie rozpoczął pracę pedag., udzielając lekcji tańca klasycznego. Po śmierci Diagilewa występował w 1929-31 jako solista w zespole A. Pawłowej, gdzie próbował sił jako choreograf, układając m.in. „Czardasza” do muz. Grossmana i taniec z kartami z „Wieszczki lalek”. W 1931-32 współpracował z Ballet Club M. Rambert i z zespołem B. Kniaziewa, z którym brał udział w świat. konkursie choreograficznym w Paryżu. W 1932-35 pracował jako solista, choreograf i kier. baletu w zespole Ballets Russes de Monte Carlo; tańczył m.in. Wodzireja („Cotillon"), Atletę („Zabawy dziecięce"), Łachmaniarza („Konkurencja"), Baletmistrza („Scuola di ballo"). W 1935-36 prowadził własny zespół Les Ballets de Woizikovsky, z którym występował w Hiszpanii, Anglii, Francji i Niemczech; wystawiał w nim przede wszystkim utwory z repertuaru zespołu Diagilewa, ale także nowe balety, jak „Port Said” i „Czarodziejska miłość”. W 1937 przyłączył swój zespół do Ballets Russes W. de Basila. W sez. 1938/39 był kier. artyst. Polskiego Baletu Reprezentacyjnego, z którym wystawił m.in., w swojej choreografii, „Eine kleine Nachtmusik” i „El Amor Brujo"; z zespołem tym występował m.in. we Francji, Belgii i Stanach Zjednoczonych, a także w Polsce. Podczas II wojny świat. pocz. tańczył w warsz. kawiarniach, m.in. „Kameleon” i „Żak”, potem w jawnych teatrzykach Nowości i Jar, a także gościnnie w Krak. T. Powszechnym. W 1940-44 kierował istniejącą legalnie Miejską Szkołą Baletową w Warszawie, prowadził też własną szkołę tańca i udzielał lekcji w innych szkołach prywatnych. Po powstaniu warsz. został wywieziony do obozu w Gablonz. Po powrocie do Warszawy występował z utworzoną przez siebie niewielką grupą baletową w t. Wróbelek Warszawski, a potem odwiedzał większe miasta pol., m.in. Kraków i Łódź. W sez. 1946/47 był choreografem Sceny Muzyczno-Operowej Miejskich T. Dramatycznych w Warszawie. W 1947-50 pełnił te same funkcje i był pierwszym tancerzem w T. Nowym, a od 1949 opracowywał także choreografię dla Opery, m.in. do „Wesela Figara” i „Nizin”. W 1947-49 uczył tańca w Państwowej Szkole Teatralnej w Warszawie. W 1950-52 był kier. baletu i choreografem Opery im. Moniuszki w Poznaniu. Od 1952 do 1959 pracował jako choreograf w Operze warsz., a w 1953-55 był tam kier. baletu. Od 1951 współpracował z warsz. Lic. Choreograficznym (potem pn. Średnia Szkoła Baletowa); w 1952-60 był tam kier. artystycznym. W 1956-58 był prof. Wydz. Choreograficznego warsz. PWST. Okresowo współpracował też jako pedagog z zespołami pieśni i tańca „Mazowsze” i „Skolimów” oraz z zespołami artyst. Wojska Polskiego. Jubileusz czterdziestopięciolecia jego pracy artyst. obchodzony był w Operze warsz. 8 III 1958; przygotował wówczas wieczór będący rekonstrukcją trzech utworów z repertuaru zespołu Diagilewa: „Szeherezada”, „Popołudnie Fauna” i „Pietruszka”. Niekiedy opracowywał też choreografię do przedstawień dram., m.in. w T. Narodowym („Wesele Figara") i T. Domu Wojska Pol. („Alkad z Zalamei").
W kwietniu 1960 wyjechał do Włoch; został zaproszony przez Miasina do udziału w spektaklu „La Commedia umana” wystawionym na festiwalu baletowym w Nervi. W 1960-61 był pierwszym tancerzem i choreografem w London's Festival Ballet, współpracował też z teatrem w Edynburgu. W 1962-65 był choreografem opery w Kolonii; tam w 1963 wystąpił po raz ostatni jako tancerz w partii Corregidora („Trójkątny kapelusz"). Był wówczas także cenionym pedagogiem m.in. w Kolonii i Antwerpii, a w 1966-72 w Bonn. Współpracował też jako choreograf z teatrami w Antwerpii i Rzymie. W 1972 powrócił do Polski. Najpierw pracował jako pedagog w Operetce warszawskiej. Od 1974 do końca życia był choreografem i pedagogiem w T. Wielkim. Tam też 20 II 1974 podczas przedstawienia „Pietruszki” w swojej choreografii obchodził jubileusz siedemdziesięciopięciolecia urodzin.
Był uważany za jednego z najwybitniejszych tancerzy charakterystycznych pierwszej poł. XX wieku. C.W. Beaumont pisał o nim: „Był to drobny, ciemnowłosy, zwartej budowy młodzieniec o nikłych rysach twarzy, które można by określić jako trudne do opisania. Wyglądał jak wielu innych młodych ludzi, których w życiu prywatnym trudno zauważyć. Jednakże na scenie był tancerzem charakterystycznym pierwszej klasy. Wydawał się obdarzony niespożytą energią i tańczył z niezwykłym temperamentem, swobodą, pewnością i wyczuciem rytmu. Prócz wszystkich tych zalet miał wspaniałą pamięć i pewien jestem, że mógłby tańczyć prawie każdą rolę w każdym balecie”. P. Michaut stwierdzał, że W. „o mocnej formacji klasycznej celował w tańcach ludowych i charakterystycznych, w pełnych fantazji burleskach, gdzie jego rozmach, werwa i wyjątkowa precyzja rytmiczna dokazywały cudów”. Jako tancerz o świat. renomie nie stracił jednak związków z kulturą polską. I. Turska podkreślała, że „jego zadzierżystość i rozmach ruchów zachowywały zawsze szlachetność i godność tak typowe dla polskiego tańca męskiego”. W zakresie choreografii zasłużył się przede wszystkim odtwarzając wielokrotnie w kraju i za granicą balety z repertuaru zespołu Diagilewa. W okresie powojennym nie stworzono mu w Polsce odpowiednich warunków do pracy; jak pisał J. Berski „mimo licznych oficjalnych honorów jakich dostąpił z ramienia państwowych urzędów był Leon Wójcikowski wielkością zapoznaną”.
Leon Wójcikowski
(ID: teatr.14524.1)
