„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
CHMIELEWSKI Tadeusz (8 VII 1892 Warszawa - 14 VII 1970 Legionowo k. Warszawy), aktor, reżyserBył synem Andrzeja Ch. i Antoniny z domu Pacholczyk, mężem Wiktorii Heleny Ch., wieloletnim towarzyszem życia => Eugenii
Podborówny. Po ukończeniu czterech klas gimn., w 1910-12 uczył się nadal w Warszawie w Szkole Aplikacyjnej; 9 VI 1912 na popisie szkoły w T. Rozmaitości grał m.in. Albina („Śluby panieńskie") i Wodnika („Dzwon zatopiony"). Zaangażowany do warsz. T. Małego występował w nim od lipca do końca grudnia 1912 w niewielkich rolach, m.in. jako Notariusz („Petronela ma miliony"). Od stycznia 1913 do końca t.r. występował w Sosnowcu, a od marca 1914 do maja 1915 w T. Polskim w Kijowie pod dyr. F.
Rychłowskiego i wyjeżdżał z nim na występy do innych miast ukr. i rosyjskich. Potem wrócił do Warszawy i występował: w pierwszej poł. sez. 1915/16 w T. Małym, od 31 XII 1915 w T. Współczesnym, w czerwcu 1916 gościnnie w T. Praskim, w lipcu i sierpniu t.r. w t. Bi-Ba-Bo, w sez. 1916/17 w T. Nowoczesnym, 1917/18 znowu w T. Małym. W sez. 1918/19-1921/22 należał do zespołu T. Polskiego i Małego i grał m.in.: Jontka („Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale"), Shirleya („Major Barbara"), Tasaka („Biała rękawiczka"). W sez. 1922/23-1929/30 występował w T. Polskim w Poznaniu, gdzie wybił się i zagrał ponad trzydzieści odpowiedzialnych ról, z których szczególnie wyróżniano takie, jak: Wicek („Wicek i Wacek"), Edmund Bolbec („Mecenas Bolbec i jego mąż"), Doktor Grynsztajn („Antychryst"), Marcin („Stary kawaler"). Od 1926 rozpoczął tu także pracę reżyserską; wystawił m.in. „Lulu”, „Sublokatorkę”, „Jutro pogoda”. W lipcu 1926 gościnnie grał Bonapartego w operetce „Teresina” w pozn. T. Wielkim. W 1928 z zespołem T. Polskiego z Poznania występował w Gdańsku. W sez. 1930/31 w T. Miejskich we Lwowie pod kier. artyst. L.
Schillera grał m.in. Ricarda („Zwycięstwo” wg J. Conrada), Pastora Angermanna („Dorota Angermann"). Od sez. 1931/32 przeniósł się do Warszawy i występował w T. Polskim i Małym; od grudnia 1931 do lutego 1932 także w T. na Chłodnej (zrzeszenie artystów T. Polskiego pod dyr. A.
Szyfmana); od października 1932 do poł. stycznia 1933 w T. Artystów, a od 2 VI 1933 w T. Ateneum w roli Burmistrza („Rewolucja w Pikutkowie"). Od 1933 do 1939. na scenach TKKT, występował najpierw w T. Polskim i Małym, nast. także w Narodowym, Nowym i Letnim. Podczas okupacji niem. mieszkał w Warszawie, występował w t. jawnych: Komedia, Nowości, Rozmaitości Jar, Maska; grał też w oficjalnym T. Powszechnym w Krakowie. Zaraz po zakończeniu wojny zaangażował się do T. m. st. Warszawy i od czerwca 1945 grał Schnutzela („Sekretarka pana prezesa") na jednej z jego scen - w T. Popularnym. W powstałych wówczas Miejskich T. Dramatycznych występował jeszcze we wrześniu 1945 (Dyrektor - „Obcym wstęp wzbroniony").
Potem wyjechał do Poznania, gdzie w sez. 1945/46 grał w T. Nowym. W sez. 1946/47-1948/49 był aktorem i reżyserem pozn. T. Polskiego; reżyserował: „Szczeniaki”, „Dom otwarty”, „Oświadczyny”, „Klub kawalerów”, ponadto operetkę „Winobranie” w Operze poznańskiej. W sez. 1949/50 był w zespole pozn. T. Dramatycznych, występował w T. Polskim, Nowym, Komedii Muzycznej, współpracował też z ich Sceną Objazdową, gdzie w 1950 reżyserował „Moralność pani Dulskiej"; w sez. tym był również kierownikiem artyst. i reżyserem T. Komedia Muzyczna. W kwietniu 1950 powrócił do Warszawy i zaangażował się do T. Powszechnego, w którym pozostał do końca 1954. Od 1 I 1955 do końca sez. 1956/57 był w zespole T. Domu Wojska Pol.; brał udział w inaug. tej sceny w nowej siedzibie w Pałacu Kultury i Nauki 22 VII 1955 grając Księdza („Wesele"). Od sez. 1957/58 do końca 1967/68 występował na scenach T. Klasycznego i Rozmaitości; ostatnia rola - Sforka („Horsztyński”, 1968). Od 1 IX 1968 przeszedł na emeryturę. W 1959 reżyserował gościnnie „Ożenek” w Bałtyckim T. Dramatycznym w Koszalinie.
Pozycję dobrego i lubianego oraz tzw. niezawodnego aktora charakterystycznego osiągnął już w 1. dwudziestych, najpierw na scenie pozn., a potem na czołowych scenach warszawskich. Od pierwszych lat na scenie i nast. przez całą karierę, specjalizował się w najróżnorodniejszych rolach charakterystycznych. Lubił się charakteryzować i robił to znakomicie. Tworzył b. autentyczne i wyraziste postaci. Były albo czysto komediowe, pełne temperamentu, humoru lub dobroduszne i jowialne, albo też zupełnie inne, wcale niezabawne, niekiedy nawet przerysowane, karykaturalne, gdy Ch. wydobywał ich „groteskę i nędzną śmieszność” (K. Wierzyński). Według J. Lorentowicza był „interesujący i oryginalny w odtwarzaniu charakterów bezwzględnych, mocnych aż do brutalności, jednolitych aż do prostactwa”. Tenże Lorentowicz w 1930 chwalił Ch. za „naturalność i swobodę gry” oraz „czystą i inteligentną dykcję”. Miał w swym repertuarze cykl b. dobrych ról fredrowskich, od tyt. „Pana Jowialskiego”, zagranego już w 1923, poprzez: Filipa („Dożywocie”, 1927), Rembę („Damy i huzary”, 1934), Radosta („Śluby panieńskie”, Poznań 1945), „Pana Geldhaba” (Warszawa 1950), Radosta („Cudzoziemczyzna”, 1953), Majora („Damy i huzary”, 1957) aż po Szambelana („Pan Jowialski”, 1960) oraz ok. dziesięciu niewielkich, ale udanych postaci szekspirowskich, z których najlepsze to: Ciarka („Wiele hałasu o nic”, 1947) i Spodek („Sen nocy letniej”, 1948). Okres największych sukcesów artyst. Ch. przypadł na lata po II wojnie świat., gdy pracował w T. Polskim w Poznaniu i T. Powszechnym w Warszawie; najlepsze role z tego okresu, to prócz wymienionych: Horodniczy („Rewizor”, 1946) - określany przez B. Danowicza jako „wielka kreacja”, Starzycki („Majątek albo imię”, 1946), Orgon („Świętoszek”, 1947), Dzieńdzierzyński („Rozbitki”, 1950) i b. zabawny Leon Puchalski („Imieniny pana dyrektora”, 1954). Grał w filmach. Występował też w słuchowiskach radiowych.
Tadeusz Chmielewski
(ID: teatr.14542.1)
Zaloguj się
ca 1859-
![[podgląd]](/img/metrskan/3105119.jpg){kind=link}
