„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
CEGIELSKI Stanisław Henryk Bartłomiej (8 I 1905 Stanisławów - 16 XI 1968 Kielce), scenograf, reżyser, dyrektor teatruRok urodzenia wg S. Łozy (potwierdzony przez syna); podawany w innych źródłach rok 1908 - błędny. Był synem Józefa C. i Felicji z Czamarskich, ojcem rzeźbiarza Dobiesława C, mężem najpierw Emilii z Krasuckich, a od 1954 aktorki Elżbiety
C. z Matysiaków. Ukończył Gimn. im. Kopernika we Lwowie. Przez rok studiował architekturę na Politechnice Lwow., w 1927-32 malarstwo w ASP w Krakowie (m.in. u K. Frycza) i w 1932 rzeźbę w ASP w Warszawie. Jako scenograf debiutował w warsz. T. Nowe Ateneum (razem z W.
Ujejskim) przedstawieniem „Dwunastu krzeseł” w insc. L.
Schillera (3 III 1934); nast. opracował tu jeszcze dek. do „Karykatur” J.A. Kisielewskiego a dla zespołu objazdowego do „Kryzysu i wiosny”. W sez. 1934/35 był scenografem półzaw. T. Dramatycznego przy ul. Hipotecznej w Warszawie. Równocześnie jesienią 1934 projektował scenografię dla zespołu objazdowego Reduty, w listopadzie t.r. dla T. Nowego („Igraszki muzyczne"), a w marcu 1935 dla T. Ateneum („Dzieje jednego pocisku"). We wrześniu i grudniu 1935 współpracował z T. Malickiej („Epoka tempa”, „Noe"). W 1936 ukończył wydz. reżyserski PIST-u i w ramach Warsztatu Teatralnego wystawił w swej reżyserii i scenografii „List” A. Fredry w T. Nowym (24 V 1936). Następnie współpracował nadal jako scenograf ze scenami warsz., m.in. z t. dziecięcym Instytutu Reduty; w 1937: z Warsztatem Teatralnym PIST-u („Miguel Mańara”, maj - T. Narodowy), T. Ateneum („Zazdrość i medycyna” w insc. Schillera, lipiec), T. Kameralnym („Współczesne”, październik); w sez 1937/38 z T. Letnim; w sez. 1938/39 z T. Nowym („Bratnie dusze”, wrzesień 1938) i Narodowym („Nasze miasto” w insc. Schillera, luty 1939).
Przed wojną projektował scenografię do siedmiu insc.
Schillera, wśród nich uwagę zwróciły wymienione wyżej dek. do „Zazdrości i medycyny” i „Korsarza” M. Acharda (czerwiec 1939, T. Wielki Lwów). Jako reżyser debiutował w sierpniu 1939 wystawiając w lwow. T. Wielkim „Szkarłatne róże”. W 1939-41 należał do zespołu Państw. Polskiego T. Dramatycznego we Lwowie, gdzie projektował scenografię m.in. „Wieczoru Trzech Króli” oraz „Krakowiaków i Górali” w reż. B.
Dąbrowskiego i „Panny Maliczewskiej” w reż. E.
Axera. Okupację niem. spędził we Lwowie zarobkując m.in. w pracowni obuwia. W 1944 powrócił do Polskiego Teatru Dramatycznego, gdzie był scenografem i członkiem Rady Artystycznej. W sez. 1944/45 reżyserował tu z własną scenografią „Męża i żonę”, projektował scenografię m.in. „Burmistrza Stylmondu” (reż. A.
Bardini) i „Wesela” (reż. B.
Dąbrowski), które potem inaugurowało sez. 1945/46 w T. im. Wyspiańskiego w Katowicach, po repatriacji zespołu t. lwowskiego. W Katowicach powtórzono także inne insc. lwow. z jego scenografią. W sez. 1945/46-1946/47 pracował w Miejskich T. Dramatycznych w Warszawie, gdzie na Scenie Muzyczno-Operowej inscenizował (z własną scenografią) kilka oper, m.in. „Pajace”, „Madame Butterfly”, „Fausta” i „Halkę”. W styczniu 1946 opracował też scenografię „Świerszcza za kominem” dla T. Powszechnego TUR w Łodzi. Powrócił do współpracy z Schillerem projektując w łódz. T. Wojska Pol. scenografię „Wielkanocy” S. Otwinowskiego (1946) i „Godów weselnych” (1948). Współpracował także jako scenograf z T. Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi („Nieboszczyk pan Pic”, 1948). Na pocz. 1949 projektował dek. „Carmen” i inscenizował „Cyrulika sewilskiego” (z własną scenografią) w Operze we Wrocławiu. W 1950-52 zrealizował (scenografia i reżyseria) kilka przedstawień w Częstochowie, Gnieźnie (reż. „Igraszki z diabłem”, 1951), Kaliszu (reż."Jegor Bułyczow i inni”, 1951) i T. Domu Wojska Pol. w Warszawie. Od 1 III 1952 do 1 I 1954 był dyr. i kier. artyst. T. Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, gdzie reżyserował (często z własną scenografią) prawie wszystkie wystawiane tam sztuki, m.in. „Wyspę pokoju”, „Wesele Figara”, „Dwa tygodnie w „Raju"”, „Trzydzieści srebrników”, „Oberżystkę”. W sez. 1954/55 reżyserował i projektował scenografię pięciu sztuk w T. im. Węgierki w Białymstoku (m.in. „Imieniny pana dyrektora”, „Dom otwarty") oraz projektował scenografię „Mostu” w T. Powszechnym w Warszawie. Od 1 X 1955 do 12 II 1957 był dyr. i kier. artyst. T. im. Fredry w Gnieźnie, gdzie reżyserował (z własną scenografią) m.in. „Balladynę”, „Porwanie Sabinek” i „Zemstę”. W 1957-60 reżyserował i projektował scenografię w Łodzi (m.in. scenografia „Cyda” w 1957 w T. Powszechnym oraz w 1959 „Księcia i żebraka” w T. im. Jaracza), w Warszawie (scenografia „Music-hallu” w T. Współczesnym, 1958) i Toruniu (m.in. scenografia „Miłości i wyobraźni”, 1960). Od 1 IX 1960 do 31 I 1962 był kier. artyst. Lubelskiego T. Objazdowego PPIE. Od 1 II 1962 do końca sez. 1962/63 był dyr. i kier. artyst. T. im. Żeromskiego w Kielcach i Radomiu, gdzie pracował jako reżyser i scenograf do końca sez. 1965/66; reżyserował (z własną scenografią) m.in. „Lilię Wenedę” i „Igraszki z diabłem”, projektował scenografię „Don Carlosa”. Ostatnią jego pracą teatr. była „Szkoła żon” wystawiona 2 IV 1964 w Radomiu w jego insc. i scenografii. Od 1966 pozostawał na rencie z powodu choroby.
Przedwojenne prace scenograficzne C. zwróciły uwagę krytyki. Podkreślano (A. Słonimski) „uszlachetniający wpływ” W.
Daszewskiego, choć „mimo pewnych formalnych wpływów Cegielski okazał się artystą poważnym i samodzielnym”. W ocenie Z. Strzeleckiego dekoracje C. były „realistyczne, ale bardzo syntetycznie ujęte, zwarte, dynamiczne, z tendencjami do monumentalizowania przez podkreślenie bryły"; C. „jest dość typowym przykładem neorealisty. Lubi silną fakturę podkreślającą atrybut materiału; buduje dekoracje najczęściej w oderwaniu od kulis”. Powojenna twórczość (realizowana przeważnie w małych ośrodkach teatr.), nacechowana dość chaotyczną różnorodnością inscenizowanych utworów dram. i muz., nie przyniosła mu sukcesów, jakie zapowiadała działalność przedwojenna. Niczym też nie zwróciły uwagi trzykrotne, krótkotrwałe zresztą, okresy dyrektorowania. Być może do tych niepowodzeń przyczyniały się także cechy jego charakteru: wybuchowy temperament, upór i drażliwość.
Stanisław Henryk Bartłomiej Cegielski
(ID: teatr.15455.1)
