Antoni Dezyderiusz Fertner (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

FERTNER Antoni Dezyderiusz (23 V 1874 Częstochowa - 16 IV 1959 Kraków), aktor, reżyser, dyr. teatru
Był synem Teofila F. i Eleonory z Pleszyńskich, mężem => Heleny Pawłowskiej. Po ukończeniu gimn. studiował w Wyższej Szkole Handlowej im. L. Kronenberga w Warszawie. Studiów jednak nie ukończył i przeniósł się do Klasy Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym. Był uczniem m.in. H. Grubińskiego i W. Rapackiego (ojca). Jeszcze jako uczeń wystąpił w epizodzie służącego w obrazie dram. „Nad ranem” (granym jako część składowa koncertu). W 1894 występował na prowincji, m.in. w Lublinie, Puławach, Miechowie, Słomnikach, Proszowicach (być może m. in. w zespole J. Górnickiego). Po powrocie do Warszawy przez pół roku był urzędnikiem Izby Obrachunkowej. W 1895 ukończył szkołę dram. i został zaraz zaangażowany na okres letni do warsz. t. ogr. Wodewil (dyr. M. Wołowski); grał wówczas m.in. Szewca („Madame Sans Gene"). W 1895-99 występował w zespole M. Wołowskiego w Łodzi. W 1899 wyjechał z zespołem A. Zimajer na trwające blisko rok tournee do Rosji (m.in. Petersburg, Moskwa, Kamieńskoje, Jekatierynosław). Po powrocie do kraju zaangażował go M. Gawalewicz do warsz. T. Ludowego; debiutował tu 30 V 1901 w roli Jojnego („Małka Szwarcenkopf"). W 1902-15 występował w zespole farsy i operetki WTR na scenie T. Nowości (także w T. Nowym, T. Letnim i T. Małym). W 1906 występował w kabarecie „Sub Iove” w Dolinie Szwajcarskiej. W 1908 wystąpił w pierwszym pol. filmie „Antoś pierwszy raz w Warszawie”. W 1911 wraz z J. Krzewińskim, W. Rapackim (synem) i J. Zagrodzkim założył spółkę filmową; w produkowanych filmach F. grał główne role, m.in. w „Dniu kwiatka” (1911), „Antku kombinatorze” (1913). W 1913 był wraz z J. Zagrodzkim właścicielem kinematografu „Oaza” w Warszawie. W 1915 wyjechał do Rosji i był tam do końca I wojny światowej. Przez dłuższy czas występował w Kijowie w T. Polskim (dyr. F. Rychłowski), potem w zespołach pol., m.in. w Petersburgu, Moskwie, Homlu. W 1915-17 wystąpił w ok. trzydziestu ros. komedyjkach film., nakręconych w wytwórni A.A. Chanżonkowa i w wytwórni „Lucyfer” (m.in. „Antosza zgubił gorset”, „Antosza tyje”, „Antosza łysieje”, „Antosza u wróżki"), stwarzając bardzo popularną postać Antoszy i zyskując miano „rosyjskiego Maxa Lindera”.
Po przyjeździe do Warszawy występował w T. Letnim (sez. 1918/19), w T. Bagatela (1920), a od jesieni 1920 w T. Polskim i T. Małym. Wielkim jego sukcesem stała się wtedy rola Mrozika („Wesele Fonsia"). 7 VI 1923 obchodził w T. Polskim jubileusz dwudziestopięciolecia pracy aktorskiej w roli Leona Vannaire („Zdobycie twierdzy"). Przyjęty został wówczas do grona członków zasłużonych ZASP. W 1923-26 pracował jako aktor i reżyser T. Letniego, a w 1923-25 był dyr. tej sceny. W sez. 1926/27 wraz z M. Ćwiklińską firmował jako dyr. T. Ćwiklińskiej i Fertnera (kierowany faktycznie przez J. Boczkowskiego i S. Majdego) i występował tam. Po upadku imprezy wrócił na sez. 1927/28 do T. Letniego, w sez. 1928/29 należał do zespołu Reduty (Wilno i objazdy), a w 1929-33 występował ponownie w warsz. T. Letnim. W 1933-39 nie miał stałego engagement, występował okresowo na scenach warsz.: w T. Rozmaitości przy ul. Kredytowej (grudzień 1933), w T. Letnim (sez. 1934/35, 1936, 1937), w T. Małym (sez. 1934/35), w T. Ateneum w komedii muz. „Mądra mama” (maj 1935), w Wielkiej Rewii (sez. 1935/36, 1938), w Operetce przy ul. Karowej (jesień 1936), w T. Narodowym (1938). 30 I 1931 obchodził jubileusz trzydziestopięciolecia pracy aktorskiej; wystąpił wtedy w roli Artura („Noc sylwestrowa"). Wyjeżdżał na występy gościnne m.in. do Lublina (1921), Sosnowca (1923), Grodna (1924), Wilna (1925 T. Polski), Poznania (1926, 1929 T. Polski), Lwowa (1927, 1928, 1930 T. Mały), Bydgoszczy (1927 T. Miejski), Krakowa (1932, 1934 T. im. Słowackiego), Łodzi (1933 T. Popularny), Radomia (1933 T. im. Żeromskiego), Katowic (1935 T. Polski). Występował też z ogromnym powodzeniem w wielu filmach polskich. Najpopularniejsze postaci stworzył w filmach: „Jaśnie pan szofer” (1935), „Ada, to nie wypada”, „Papa się żeni” (1936) i „Zapomniana melodia” (1939). Podczas okupacji niem. w czasie II wojny świat. w 1940-44 występował i reżyserował w warsz. t. jawnych: Niebieski Motyl, Złoty Ul, Wodewil i Nowości. Po II wojnie świat. znalazł się w Krakowie. W 1945 występował w imprezach objazdowych i w programach estradowych, w sez. 1945/46 w T. Kameralnym TUR (także w T. Gong w Łodzi), a od 1947 do 1955 w Państw. T. Dramatycznych (w T. im. Słowackiego i w Starym Teatrze). 2 III 1954 obchodził jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artyst. w T. im. Słowackiego (wystąpił w roli Argana - „Chory z urojenia"). Ostatnią jego rolą był Prof. Orliński („Maturzyści” - prem. 14 V 1955). W 1958 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia jako pierwszy pol. aktor filmowy. Należał do najpopularniejszych pol. aktorów komediowych pierwszej połowy XX w.; był ulubieńcem publiczności, szczególnie warszawskiej. Rozśmieszał widza już swoim wyglądem: miał niewielką, korpulentną figurę i okrągłą „bobasowatą” twarz, rozjaśnioną szerokim, beztroskim uśmiechem lub skrzywioną kokieteryjnie w zabawnym grymasie. Nie lubił się charakteryzować ani przebierać; własny wygląd uczynił zasadniczym tworzywem granych przez siebie postaci. W każdej roli był „Fertnerem"-jowialnym grubaskiem, umiejącym ze sprytem i humorem radzić sobie z ludźmi i ze światem. L. Schiller nazwał go „absolutem humoru” i „demonem komizmu, wszelki pedantyzm rozbrajającym"; L. Solski twierdził, że „po Żółkowskim żaden z aktorów nie ma takiej siły komicznej”. Grał przeszło pięćset ról, prawie wszystkie w farsie i lekkiej komedii. Największe sukcesy odnosił w sztukach T. Brandona, G. Feydeau, G.A. Caillaveta i R. de Flersa. Słynne role: Lord Boberley („Ciotka Karola"; rolę tę grał ok. pięciuset razy), Alfred Lebrunois („Panna służąca"), Albert („Kawiarenka"), Jerzy Bullains („Osiołkowi w żłoby dano"), Ksiądz („Papa"), Baltazar („Powrót"), Dick („Tajemniczy Dżems"), Hrabia de Latour-Latour („Zielony frak"), Mumuche („Pan naczelnik... to ja!"), Napoleon („Bitwa pod Waterloo"), Ernest Ricetti („Cierpki owoc"), Hamelbein („Zmartwienia pana Hamelbeina"), Cudzik (Cudzik i spółka"), Naskardżian („Ormianin z Beyruthu"). Po 1945 grał m.in. Doktora Gadarina („Ostrożnie! Świeżo malowane"), Pawła Alberta Lenoir („Archipelag Lenoir"), Kwaskiewicza („Ciężkie czasy"), Gzymsika („Romans z wodewilu"), Nonancourta („Słomkowy kapelusz"). Z postaci fredrowskich grał tylko Papkina („Zemsta") i Smakosza („Przyjaciele"), z molierowskich - Argana („Chory z urojenia"). Role te nie przyniosły mu jednak żywszego uznania. W pamięci współczesnych i w tradycji pol. t. pozostał jako mistrz farsy. „Kto go nie widział w farsie - pisał A. Grzymała-Siedlecki - (...) ten nie ma wyobrażenia, co to jest farsa”. Napisał i tuż przed śmiercią zdążył przygotować swoje pamiętniki pt. „Podróże komiczne” (oprac. J. Bober), wyd. Kraków 1960.

Antoni Dezyderiusz Fertner (ID: teatr.15652.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Stryjowie lub wujowie oraz ciotki, i kuzynki

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi