„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
TRZCIŃSKI Teofil (19 XII 1878 Kraków - 25 XII 1952 Kraków), reżyser, dyr. teatruBył synem Sebastiana T. i Józefy z Miaskowskich, mężem => Jadwigi Zaklickiej (ślub w 1924). Ukończył gimn. w Chyrowie; w ostatnich klasach prowadził tu t. szkolny, w którym grał i reżyserował, m.in. „Kupca weneckiego” we własnej adaptacji. W 1896-1902 studiował prawo, a potem filozofię na Uniw. Jagiellońskim. W 1902-03 służył w wojsku. W 1903-05 odbywał studia muz. i teatr. w Monachium. Także w ciągu następnych lat wielokrotnie wyjeżdżał za granicę; poznał dzięki temu Niemcy, Austrię, Francję i Anglię. Podczas pobytów w Krakowie pisywał recenzje teatr. i muz. w ,Czasie”, ,Nowej Reformie” i ,Głosie Narodu”. 9 XII 1905 wystąpił w krak. T. Miejskim w roli Ulryka Brendla („Rosmersholm"). Była to jednak jedyna jego rola teatr.; dłużej, w 1905-12, występował w krak. kabarecie ,Zielony Balonik” dając się poznać jako znakomity parodysta, piosenkarz i akompaniator. Od 1908 prowadził w Krakowie biuro koncertowe, do 1910 wspólnie z J.M. Dropiowskim, potem sam do 1918. Latem 1917 i 1918 organizował w Krakowie sez. operowe. Debiutował wtedy jako reżyser inscenizacją „Janka” (6 VII 1917). W czerwcu 1918 zawarł umowę jako współdzierżawca T. im. Słowackiego i sprawował dyrekcję tego t. przez osiem sez.; na inaugurację wznowił „Wesele” (15 IX 1918). Za jego dyrekcji zespół krak. występował również w Bielsku, Cieszynie, Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle i Jaworznie. W sez. 1926/27 T. był reżyserem T. Narodowego w Warszawie, a w sez. 1927/28 dyr. T. Miejskich we Lwowie. W sez. 1928/ 29 powtórnie objął dyrekcję T. im. Słowackiego; przez dwa sez. kierował nim wspólnie z E. Bujańskim, a w sez. 1931/32 samodzielnie. W sez. 1932/33 sprawował wspólnie z B. Szczurkiewiczem dyrekcję T. Polskiego w Poznaniu. W sez. 1933/34 reżyserował gościnnie: w Warszawie (T. Mały, T. Kameralny), Bydgoszczy i Toruniu; był także kierownikiem artyst. t. jednoaktówek Rozmaitości w Warszawie. W sez. 1934/35 był kierownikiem artyst. T. Nowego w Poznaniu. W 1935-37 reżyserował gościnnie: w Warszawie (T. Kameralny, T. Wielki), w Wilnie i Toruniu; pracował również jako reżyser w Polskim Radiu. W 1937-39 był zatrudniony w Warszawie w TKKT jako reżyser i dyr. T. Letniego. Podczas okupacji niem. nadal mieszkał w Warszawie pracując nad książkami z historii pol. teatru. Po powstaniu warsz. przedostał się do Krakowa. Tuż po wyzwoleniu otrzymał tu nominację na dyr. Pierwszego Reprezentacyjnego Teatru Operowego, który wkrótce zorganizował korzystając z gościnności T. im. Słowackiego; na inaugurację wystawił „Hrabinę” w swojej inscenizacji (10 VIII 1945). Od października 1945 był dyr. t. we Wrocławiu. Pierwsze przedstawienie dał tu 17 XII 1945, właściwa inauguracja odbyła się 6 I 1946; grano „Śluby panieńskie”. W marcu zrezygnował ze stanowiska dyr., pracował jednak we Wrocławiu do lata 1946. W kwietniu 1946 dał również przedstawienia gościnne zespołu wroc. w Wałbrzychu. Od 1946 reżyserował już tylko gościnnie: w Poznaniu, Kielcach, Rzeszowie, Olsztynie, Szczecinie, Świdnicy i w Operze Warszawskiej. W 1947 mianowano go przewodniczącym jury festiwalu szekspirowskiego. Od 1950 wykładał historię t. na Wydziale Scenografii w krak. ASP. Jego ostatnią pracą teatr, była inscenizacja „Mirandoliny” w Olsztynie (premiera 10 II 1951).
Należał do najwybitniejszych postaci w rozwoju t. pol. w okresie międzywojennym. Wszechstronnie wykształcony, muzykalny, miał także wysoką kulturę malarską i niejednokrotnie sam projektował scenografię do swoich inscenizacji. Najbardziej zasłużył się jako dyr. T. im. Słowackiego w 1918-26. Jego ówczesny repertuar liczył się do najśmielszych i najbardziej nowatorskich w całym kraju. T. umożliwił wtedy debiut teatr. S. I. Witkiewiczowi wystawiając „Tumora Mózgowicza” (30 VI 1921), w inscenizacji, która spotkała się z uznaniem autora. (W rok później wystawił „Kurkę wodną"). Wystawiał także po raz pierwszy utwory innych pol. autorów, m.in. K.H. Rostworowskiego („Miłosierdzie”, 1920) i W. Wandurskiego („Śmierć na gruszy”, 1925), a także utwory znakomitych autorów zagranicznych, m.in. L. Pirandella („Sześć postaci scenicznych w poszukowaniu autora”, 1923; „Rozkosz uczciwości”, 1924; „Henryk IV”, 1925) i P. Claudela („Zwiastowanie”, 1924). Był wielbicielem Fredry, którego komedie reżyserował w tym okresie dziewięć razy (w tym „Zemstę” i „Śluby panieńskie” dwukrotnie). 16 VI 1923 wystawił na dziedzińcu wawelskim „Odprawę posłów greckich”, przedstawienie to uchodzi za jedno z najciekawszych widowisk plenerowych w dziejach t. polskiego. Ważnym wydarzeniem była również jego inscenizacja „Kordiana”, po raz pierwszy odbiegająca od premierowego kanonu (24 V 1924). Nie miał jednak żywotności ani energii potrzebnej dyr. teatru. Wobec przeciwników zachowywał się, wg wyrażenia L. Schillera „z dziecięcą bezradnością”. Dyrekcji krak. pozbawiono go bez jego winy, mimo zasług, które położył dla T. im. Słowackiego. Podobna krzywda spotkała go we Lwowie. Zniechęcony tymi niepowodzeniami, T. obniżył później swoje ambicje zadowalając się często reżyserowaniem błahych sztuk. Wyróżnił się jednak i w latach trzydziestych swoimi inscenizacjami „Dziadów” (T. im. Słowackiego w Krakowie, 31 X 1931; T. Nowy w Poznaniu, 11 XI 1934) i „Akropolis” (T. Polski w Poznaniu, 26 XI 1932). Był także cenionym reżyserem radiowym. Ważną dziedzinę jego działalności stanowi jego pisarstwo. Wykwintny stylista, władający biegle kilkoma językami, T. przełożył ok. piętnastu utworów dram. (m.in. „Sługę dwóch panów” i „Wachlarz Lady Windermere"). Był świetnym recenzentem i eseistą, a przez długie lata pracował również nad rozprawami historycznymi. Ułożył m.in. obszerne kalendarium dziejów t. pol., a podczas wojny pisał monografię T. Pawlikowskiego. Te prace, zdeponowane podczas wojny w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie, spłonęły jednak w 1944. Wybór artykułów T. na tematy teatr. i muz. został ogłoszony w oprac. przez A. Woycickiego tomie „O teatrze i muzyce” (Warszawa 1968).
Teofil Trzciński
(ID: teatr.17914.1)
Zaloguj się
artykuł w Nekrologii
ca 1839-1911
