„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
CIESZKOWSKA Halina, właśc. Helena Aniela C, zamężna Przyłuska (2 II 1901 Warszawa - 11 II 1969 Katowice), aktorkaByła córką Stanisława
Cieszkowskiego (zob. t. 1) i Heleny Rodziewicz, żoną Lecha
Owrona-Przyłuskiego (zob. t. 1). Podawany często rok: 1904, 1905 lub 1906 oraz miejsce urodzenia La Roche sur Faron we Francji - nie są prawdziwe. Najprawdopodobniej po raz pierwszy występowała w objeździe z zespołem K.
Junoszy-Stępowskiego w maju 1918 (Płock, Kalisz, Częstochowa, Kielce, Radom). W sez. 1918/19 grała w T. Polskim w Łodzi. W Warszawie debiutowała 19 III 1919 w T. Letnim jako Marianna Gouzon (Me śmiem), 21 VI t.r. zagrała Alinę (Balladyna) w T. Praskim, a w lipcu występowała z aktorami warsz. w Płocku. W sez. 1919/20 grała w T. Miejskim w Lublinie i T. Dramatycznym w Warszawie przy ul.Śniadeckich. W lecie 1920 objeżdżała miasta Kresów Wschodnich z zespołem T. Lotnego Min. Spraw Wojskowych pod kier. B.
Oranowskiego; w sez. 1920/21 grała w T. Miejskim w Bydgoszczy. W 1921 w kwietniu z aktorami warsz. występowała we Włocławku i Kaliszu, w maju w warsz. kabarecie Miraż, a w lecie z zespołem aktorów warsz. pod kier. A. de Saint-Paula objeżdżała prowincję (Radom, Ostrowiec, Kielce, Częstochowa, Włocławek). Od 28 I 1922 grała w warsz. t. Maska Julię w „Ogrodzie młodości” (w swoim życiorysie tę rolę podawała jako debiut). W marcu 1922 z aktorami warsz. występowała we Włocławku, a w lecie w warsz. teatrach Stańczyk i Komedia. W sez. 1922/23 i 1923/24 grała wiele ról w warsz. T. Rozmaitości; w tym okresie występowała też gościnnie w teatrze w Sosnowcu (wiosna 1923) i w Objazdowym T. Premier pod kier. T.
Ortyma (koniec grudnia 1923 i pocz. stycznia 1924). Od sierpnia do listopada 1924, lub dłużej, grała w warsz. t. Stańczyk; we wrześniu wystąpiła też gościnnie w Grodnie i Białymstoku. Od marca 1925 do końca sezonu zagrała gościnnie dwanaście dużych ról w T. Miejskim w Toruniu. W sez. 1925/26 należała do zespołu Zjednoczonych T. Pomorskich w Bydgoszczy i Toruniu; odeszła w maju 1926 i w czerwcu występowała w krótko działającym T. Letnim w Gdyni; 28 VIII i 5 IX 1926 grała w Kaliszu. W październiku 1926 w lwow. T. Małym „podbiła publiczność” i pozostała na sez. 1926/27 i 1927/28; z zespołem tym była też w Przemyślu (listopad 1926) i Stanisławowie (październik 1927). Na pocz. 1928 grała gościnnie w warsz. T. Sensacji. Od maja 1928 występowała w T. Nowym w Poznaniu, pocz. gościnnie, a w sez. 1928/29-1932/33 należała do czołówki zespołu; z teatrem tym była w Kaliszu (listopad 1929) i Gdańsku (luty 1931). W lecie 1930 zagrała gościnnie w T. Miejskim w Bydgoszczy. W pierwszej poł. sez. 1933/34 występowała w T. Narodowym w Warszawie (nast. być może wróciła do Poznania), w sez. 1934/35 w T. Miejskim w Łodzi, od marca do lipca 1935 w warsz. T. Aktora, w sez. 1935/36 w T. Nowym w Kaliszu, od pocz. 1936 znów w Warszawie w t. Wielka Rewia i w T. Malickiej (od czerwca), z którym współpracowała do 1938 lub dłużej. W lecie 1939 grała gościnnie w T. Miejskim w Bydgoszczy. Na sez. 1939/40 podpisała umowę z T. im. Wyspiańskiego w Katowicach. Podczas okupacji niem. mieszkała w Warszawie; recytowała w kawiarniach, grała w jawnych teatrzykach: Figaro, Maska, Niebieski Motyl, Komedia, Nowości. Należała do AK; po powstaniu warsz. wywieziona do obozu jenieckiego w Zeitheim, brała tam udział w przedstawieniach organizowanych przez Z. Karpińskiego; po ucieczce z obozu występowała w t. żołnierskich na Zachodzie: ang. teatrze 30 Korpusu VIII Armii i T. Polowym 2 Korpusu Pol. pod kier. K. Krukowskiego we Włoszech, a nast. w Wielkiej Brytanii. W 1947 wróciła do Polski. W sez. 1947/48-1948/49 była aktorką T. Śląskiego w Katowicach (nast. pn. T. Śląsko-Dąbrowskie), w 1949-52 T. Narodowego w Warszawie. W 1952 występowała w Łódzkim Ludowym T. Objazdowym, od sez. 1953/54 do 1956 w T. Wybrzeże w Gdańsku. Od końca 1956 do śmierci była w zespole T. Śląskiego w Katowicach. W teatrze tym 30 I 1960 obchodziła jubileusz trzydziestopięciolecia pracy artyst. jako Pani Warren („Profesja pani Warren"). Obdarzona dużym temperamentem scen., „inteligencją i dowcipem pokrywała niedostatki wykształcenia, a intuicja aktorska dyktowała jej środki wyrazu”. „Prześliczne, wielkie czarne oczy, rysy nie tyle regularne ile pełne wdzięku, czarujący uśmiech, piękny, ciepły głos i wrodzona bezbłędna dykcja - oto prócz talentu, bogactwo Haliny Cieszkowskiej” pisała H. Małkowska. Była „urzekająco lekkomyślna, a całą duszą oddana teatrowi” (J. Wyszomirski). Od początku swej błyskotliwej, ale i burzliwej, a okresami „topionej w alkoholu” kariery, występowała z powodzeniem w wielu różnorodnych rolach lirycznych i charakterystycznych, tak dram., jak i komediowych. Do najbardziej znanych ról C. przed wojną należały: Aniela („Śluby panieńskie"), Bronka („Edukacja Bronki"), Maria („Wieczór Trzech Króli"), Bella („Burmistrz ze Stylmondu"), Burmistrzanka („Ptak"), Berta („Ojciec"), Franciszka („Pomysł panny Franciszki"), Władka („Aszantka"), Conchita („Kobieta i pajac"), Anna („Świt, dzień i noc"), Michalina („Osiołkowi w żłoby dano"), Magdalena („Strażnik cnoty"), Hai-Tang („Kredowe koło"), Helena („Żabusia"), Luda („U mety"), Doryna („Świętoszek"), Stefka („Panna Maliczewska"), Belina („Chory z urojenia"), Simona („Ścieżki cnoty"), Ona („Freuda teoria snów"), Pani Warren („Profesja pani Warren"), choć w ostatniej roli krytycy warsz., obok pochwał, zarzucali jej zbyt ostrą grę. Rzadziej występowała w rolach wielkiego repertuaru romantycznego i klasycznego, choć grała m.in. tyt. rolę w „Lilii Wenedzie”, Joannę w „Nocy listopadowej”, Szimenę w „Cydzie”. Po wojnie, w pełni dojrzała i świadoma swych środków aktorskich, chwalona przez recenzentów i lubiana przez publiczność Śląska i Wybrzeża, grała wiele ról charakterystycznych, m.in. takie, jak: Ksenia („Jegor Bułyczow i inni"), Bella („Korzenie sięgają głęboko"), Janina („Komedia” A. Wydrzyńskiego), Ogudałowa („Panna bez posagu"), Regina („Lisie gniazdo"), Stara („Krzesła"), Podstolina („Zemsta"), Matylda von Zahnd („Fizycy"), Klimina („Wesele"), Klara Zachanassian („Wizyta starszej pani"), Amanda („Szklana menażeria") i Babcia („W czepku urodzona") - te dwie ostatnie w przedstawieniach w jej reżyserii.
Helena Aniela Cieszkowska z Cieszkowa v. Czeszkowa h. Dołęga
(ID: teatr.18008.1)
Zaloguj się
artykuł w Nekrologii
ca 1863-1895
![[podgląd]](/img/metrskan/6180790.jpg){kind=link}
