„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
DZIEWOŃSKA Elżbieta Felicja, zamężna Krzemieńska (1 IV 1903 Moskwa - 1 IX 1977 Chicago), aktorka, reżyser, dyrektor teatruByła siostrą Janusza
Dziewońskiego (zob. t. 1), żoną Lucjana
Krzemieńskiego (zob. t. 1). W 1923 ukończyła Kursy Wokalno-Dram. H. J.
Hryniewieckiej i została zaangażowana do warsz. T. Rozmaitości (od 1924 pn. T. Narodowy). Grała tam m.in. Marysię („Ptak"), zdaniem J. Lorentowicza „z wdziękiem i poezją”, Dziewczynę („Sędziowie"), choć wg H. Małkowskiej „ze swoimi oryginalnymi, czarnymi, jakby sennymi oczami i ciemnymi kudełkami” nie nadawała się do tej roli, a także Subretkę („Gdy kobieta zapragnie"), Izę („Żeglarz") i doskonały epizod - Azubę („Księżniczka żydowska"). W sez. 1926/27-1929/30 należała do zespołu T. Miejskiego w Łodzi. Wyjeżdżała na występy gościnne: od stycznia do sierpnia 1927 brała udział w objeździe zorganizowanym przez K.
Adwentowicza pn. T. Premier (od Płocka przez Radom, Częstochowę do Stanisławowa); od lutego do kwietnia 1928 grała w zespole objazdowym S.
Jaracza. W 1928-30 brała udział w pracach artyst. Reduty; w objeździe grała m.in. Dorotę Smugoniową („Uciekła mi przepióreczka"). W sez. 1930/31 była w zespole T. im. Słowackiego w Krakowie; grała tu m.in. Stellę Tabret („Święty płomień), Joannę Grudzińską („Noc w Belwederze"), Jadwigę Ochotnicką („Klub kawalerów"), Florę („Pan Geldhab"). Jesienią 1931 występowała w Warszawie w T. Melodram prowadzonym przez L.
Schillera. Od stycznia 1932 do końca sez. 1936/37 należała do zespołu T. Miejskich we Lwowie; odnosiła sukcesy w rolach komediowych amantek; zagrała tu m.in. Żanetę Dylską („Wilki w nocy"), Marię („Porwanie Sabinek"), Klapsdrę („Opera za trzy grosze"), Zosię („Wesele"), Helenę („Wesele Fonsia"), Stefkę Maliczewską („Panna Maliczewska"), Hannę („Mecz małżeński"), Zulę („Tajemnicze konto"), Wandę („Grube ryby"), Nawojkę („Nawojka"), Ingrydę („Peer Gynt"), Barbarę („Major Barbara"), Elizę („Pigmalion"). Od pocz. lipca 1937 występowała w T. Ateneum w Warszawie jako Rebeka („Zazdrość i medycyna” reż. L. Schiller). Według recenzenta „Tygodnia Aktualności” „usiłowała zagrać Rebekę jak najbardziej perwersyjnie, chwilami jej się to udawało”. W sez. 1938/39 występowała w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu; zagrała m.in. Szimenę („Cyd") i tyt. rolę w sztuce „Tekla”, o której S. Kwaskowski pisał: „odniosła prawdziwy tryumf”, „było w jej grze subtelnej wiele szczerości, rzetelnej prawdy, umiarkowania i powściągliwości w szafowaniu patosem i gestem”. W marcu 1939 występowała gościnnie w Wilnie i Grodnie.
Po wybuchu II wojny świat., z grupą pol. aktorów, znalazła się w Bukareszcie, gdzie od 17 XI 1939 grała Księżniczkę („Uciekła mi przepióreczka") w zespole aktorów warszawskich. Od lutego 1940 z tymże zespołem grała w „Przepióreczce” w Paryżu i na prowincji Francji. Potem przez Lizbonę wyjechała do Kanady i od sierpnia 1941 do 1943 prowadziła z mężem zespół objazdowy pn. T. Polski w Kanadzie ze stałą siedzibą w Hamilton, potem w Toronto (grano m.in. „Kamratów” L. Krzemieńskiego). Od listopada 1944 występowała w Polskim T. Artystów w Nowym Jorku. Od grudnia 1944 do kwietnia 1945, wraz z mężem i A. Cwojdzińskim, prowadziła zespół objazdowy, który w ośrodkach polonijnych w USA wystawiał program o powstaniu warsz. pt. „Warszawa w ogniu”. Jesienią 1945 przeniosła się z mężem do Chicago i występowała w miejscowym pol. t. objazdowym, m.in. jako Gertruda Zamoyska („Obrona Częstochowy"). Od 1950 prowadziła (wraz z mężem, a po jego śmierci, od 1955 do 1973 samodzielnie) stały t. pol. w Chicago pn. Nasza Reduta. Grała w nim dużo ról, a od 1955 była głównym reżyserem; reżyserowała, m.in. „Pigmaliona” (grała Elizę, 1955), „Drzewa umierają stojąc” (grała Helenę, 1967), „Tango” (grała Eugenię, 1969). Inne jej role z tego teatru: Podstolina („Zemsta”, 1954), Smugoniowa („Uciekła mi przepióreczka”, 1951), George Sand („Lato w Nohant"), Pani Dobrójska („Śluby panieńskie”, 1951). Zasłużyła się dla rozwoju kultury teatralnej Polonii w USA; 4 XII 1965 zorganizowano uroczysty wieczór poświęcony jej działalności, a w 1969 została uhonorowana za pracę artyst.-społeczną tytułem Kobiety Roku 1969 przez Polsko-Amerykański Fundusz Stypendialny. Była też publicystką w emigracyjnej prasie pol.; przez wiele lat prowadziła dział kobiecy w „Dzienniku Chicagoskim”.
Elżbieta Felicja Dziewońska
(ID: teatr.19452.1)
Zaloguj się
1890-1953
