„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
LAWIŃSKI Ludwik, właśc. L. Latajner, także L. Latajner-Lawiński, pseud. Kiwdul Talajner (19 VI 1887 Lwów - 15 IX 1971 Londyn), aktor, reżyserBył synem Emila Latajnera, dentysty, i Anny z Lewinów, mężem Anieli z Handzlików (ślub 16 I 1916). Po ukończeniu gimn. studiował prawo w Akademii Lwow., był też słuchaczem akademii handlowej w Wiedniu. Do zawodu aktorskiego przygotowywał się pod kier. R. Żelazowskiego we Lwowie. Sporadycznie występował, np. w 1909 i 1910 brał udział w imprezach kabaretowych organizowanych przez lwow. Koło Literacko-Artystyczne. W 1911 był współzałożycielem (z W. Kalicińskim) lwow. kabaretu lit. Złoty Ul, z którym we wrześniu t.r. wyjechał na występy do Krakowa. Jeszcze w tym r. zadebiutował w T. Miejskim we Lwowie w roli Pagatowicza („Grube ryby"), ponadto recytował teksty w t. kukiełek pn. Lwowskie Marionetki. Od stycznia do kwietnia 1912 uczestniczył w objeździe tego t. po Galicji, w marcu występował z nim m.in. w Krakowie. Używał w tym okresie najczęściej podwójnego nazwiska Latajner-Lawiński. W trakcie sez. 1912/13 grał gościnnie w T. Nowości w Krakowie (jako Kiwdul Talajner). W 1913 wyjechał do Warszawy i występował w t. Warszawskie Miniatury i t. na Dynasach, w czerwcu 1914 z łódz. zespołem t. Bi-Ba-Bo w sali Nowości w Krakowie, po czym wrócił do Lwowa. Do końca sez. 1918/19 występował w T. Miejskim, przede wszystkim w zespole operetki, ale grał wtedy także role dram. m.in. Brabancja („Otello"), Lewandowicza („Tresowane dusze"), Kalenickiego („Karykatury"). Po 1915 występował też w lwow. t. Casino de Paris. Brał udział w sporadycznych przedsięwzięciach marionetkarzy, m.in. w grudniu 1916 w sali Tow. Muz. recytował teksty szopki „Marionetki wojenne”, a we wrześniu 1917 wspólnie z Z. Kurczyńskim wystawił „Marionetki pokojowe”. W czerwcu 1917 z zespołem lwow. operetki odwiedził Rzeszów; w sez. 1917/18 z zespołem aktorów lwow. pod kier. H. Cudnowskiego występował m.in. w Stryju, Przemyślu, Samborze, Drohobyczu, Borysławiu. W lutym i czerwcu 1919 jako „artysta operetki lwowskiej i piosenkarz charakterystyczny” występował w warsz. t. Miraż. W 1919-21 grał i reżyserował w T. Nowości w Krakowie. W prasie krak., m.in. w „Ilustrowanym Przeglądzie Teatralnym” zamieszczał artykuły z dziedziny t. muzycznego. Na sez. 1921/22 został zaangażowany do warsz. operetki Nowości. Używał odtąd wyłącznie pseud. Lawiński. W sierpniu 1922 występował gościnnie w krak. kabarecie przy ul. Krupniczej, pod kier. Z. Woyciechowskiego. Wkrótce stał się jednym z najpopularniejszych aktorów rewiowych i kabaretowych Warszawy: był autorem tekstów i monologów, aktorem i reżyserem T. Nowości (do 1923, a okresowo także członkiem komitetu artystyczno-administracyjnego tego teatru), Qui Pro Quo (1922-25, 1928-32), Stańczyk (1922-23), Perskie Oko (1925-27), T. Niewiarowskiej (1926), Hollywood (1929), Banda (1931-32) i po połączeniu tejże w sez. 1932/33 z t. szyfmanowskimi. Ponadto występował w t. Femina, Rex (1933), Wielka Rewia (1934-35, tu 24 III 1935 obchodził dwudziestopięciolecie pracy artyst.), w restauracji Polonia (1934), t. Cyrulik Warszawski (1935-39), Hollywood (1936), T. 13 Rzędów (sez. 1936/37), w restauracji Ziemiańska (1936), t. Figaro (1939). Z zespołami warsz. t. rewiowych wyjeżdżał wielokrotnie na występy gościnne, m.in. do Przemyśla (1924), Stanisławowa (1924, 1939), Radomia (1924, 1932), Krakowa (1925), Kalisza (1926), Lwowa (1928, 1929), Cieszyna (1931), Kielc (1932, 1938, 1939), Płocka (1938), Zakopanego (1938). Występował w filmach, np. „Uśmiech losu”, „Ziemia obiecana” (1927), „Romans panny Opolskiej” (1928), „Sto metrów miłości” (1932), „Antek policmajster” (1935). Był współzałożycielem (z W. Jastrzębcem i S. Nawrotem, 1925) szkoły dla artystów operetki i estrady, koncesjonowanej przez Departament Sztuki Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
W 1940 znalazł się we Lwowie w zespole T. Miniatur, pod kier. K. Toma, z którym w lecie odbył tournee po wielu miastach ZSRR (m.in. Charków, Kijów, Baku, Tuła, Moskwa, Murmańsk); na sez. zimowy 1940/41 wrócił do lwow. siedziby tego teatru, by wiosną 1941 udać się z nim w kolejną podróż artystyczną. Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej zastał go w Kujbyszewie, skąd skierowano zespół do Azji Środkowej, m.in. do Taszkientu. Od jesieni 1941 występował w zespołach teatr, przy Armii Pol. w ZSRR, m.in. w Czołówce Teatralnej Ref-Rena (F.
Konarskiego), z którą w kwietniu 1942 przybył do Persji. Następnie był w zespołach teatr. działających przy 2 Korpusie Pol. na Bliskim Wschodzie (Irak, Syria, Palestyna) i w Egipcie, przede wszystkim w zespołach rewiowych (brał również udział w reprezentacyjnych programach „Polish Parade” - Polskiej Parady), a potem także w zespole T. Dramatycznego 2 Korpusu, z którym przybył do Włoch. W zespole tego teatru obchodził w 1944 w Ankonie trzydziestopięciolecie pracy artyst., grając Don Pedra Aragońskiego („Wiele hałasu o nic"). Występował też w widowisku „Wesele na Górnym Śląsku”. W 1946 po przybyciu zespołu do Anglii zamieszkał w Londynie. Występował na koncertach ZASP-u (1948, 1949), śpiewał piosenki w pol. klubach (np. z E. Gistedt, Z. Terne w 1952), grał role cudzoziemców w kilku filmach angielskich. W 1. pięćdziesiątych występował w T. Polskim ZASP-u, m.in. jako Piotr Zrzęda („Zrzędność i przekora"), Władysław Mącki senior („Żołnierz królowej Madagaskaru"), Adam Poniński („Rejtan"). W związku z jego pięćdziesięcioleciem pracy L. Kielanowski wyreżyserował na tej scenie sztukę „Mama przyjechała” (prem. 9 X 1959), napisaną specjalnie na tę okazję przez jubilata, który zagrał Prezesa Libańskiego. Ostatni raz wystąpił w 1968 w roli Feldmarszałka („Gałązka rozmarynu"). W 1969 odbył się w Londynie jubileusz sześćdziesięciolecia jego działalności artystycznej. „Dobroduszny”, „wielki, tęgi, nieco brzuchaty” (H. Małkowski), był „świetnym aktorem kabaretowym, komikiem, specjalistą od szmoncesowych skeczów i piosenek o Rapaporcie” (W. Mirecki). „Doskonały komik, monologista i piosenkarz”, także „świetnie prowadził konferansjerkę” (L. Sempoliński). „Potrafił olśnić wysoką klasą gry, błyskotliwą inteligencją” - dodawał H. Małkowski. Był ogromnie popularny i lubiany, zarówno przez publiczność, jak i kolegów. „Lubiliśmy wszyscy pana Ludwika za pogodę ducha, dowcip, koleżeńską życzliwość” - wspominał W. Mirecki. U szczytu powodzenia obsadzany niekiedy w rolach operetkowych, nie potafił pozbyć się maniery i występy te kończyły się niepowodzeniem, np. w roli Franka, dyrektora więzienia w „Zemście nietoperza” (T. Polski, 1932) „był bardzo smutny i z najwyższym wysiłkiem starał się nie wpaść w ton skeczów żydowskich, w których jest mistrzem nieporównanym” (A. Słonimski). Również L. Sempoliński uważał tę rolę za pomyłkę obsadową i przyznał, że L. występował „wprawdzie w operetkach, ale dzięki kabaretowi odbiegł bardzo od stylu operetkowego i potraktował Franka raczej szmoncesowo”. Grał też m.in. Barona Rajgera („Biały mazur"), Konsula („Fric-Frac, czyli Sprzedajemy Warszawę").
Jako reżyser przygotował wiele insc. operetkowych, np. „Kuzynek z Honolulu” (z L. Schillerem), „Krysię leśniczankę”, „Księżniczkę czardasza”, „Królową tanga”, „Gwiazdę filmu” (z własną scenografią i choreografią). Na łamach „Sceny Polskiej” pisał m.in.: „Nowoczesny reżyser operetkowy musi w inscenizacji pójść po linii widowiska rewiowego, zerwać z szablonem, zerwać z ruchami i gestami przedpotopowych amantów”.
Pracę artyst. łączył z działalnością dziennikarską i lit. w prasie pol. w Anglii, Ameryce, Francji. Ogłaszał artykuły na tematy teatralne. Był autorem wspomnień teatr. „Kupiłem” (Londyn 1958; fragm. w „Szpilkach” 1984) oraz „Aczkolwiek” (Londyn 1962). W 1965 otrzymał tytuł członka zasłużonego ZASP-u.
Ludwik Latajner
(ID: teatr.20954.1)
