„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
OPALIŃSKI Kazimierz Józef (22 II 1890 Przemyśl - 6 VI 1979 Warszawa), aktor, reżyser, kierownik artyst. i dyrektor teatruBył synem Franciszka O., introligatora, i Reginy z Neumanów, mężem Marii
Mrowińskiej (zob. t. 1), potem Kazimiery Teresy Narkiewicz, charakteryzatorki film. i teatralnej. Po ukończeniu pięciu klas gimn. i dwóch szkoły handlowej w Przemyślu, pracował tam jako drukarz; występował w T. Szkolnym w sali Sokoła oraz w teatr. zespołach amat. Tow. Rzemieślniczego „Gwiazda” i Tow. Kościuszkowskiego; był też suflerem w tow. Fredreum. Początki zaw. kariery artyst. O. (do I wojny świat.) są znane z jego relacji. Debiutował w 1912 w zaw. zespole objazdowym (być może był to zespół ze Lwowa pod kier. H. Cudnowskiego); grał amanta w farsie „Dwadzieścia dni kozy”. Do 1914 występował w Przemyślu i na terenie Galicji w różnych t. objazdowych, m.in. w zespole pod kier. E. Kuźniewicza i w T. Polskim, zał. przez J. Bleichera. Podczas I wojny świat., dostał się do niewoli ros.; jako jeniec w Orenburgu i Taszkiencie brał udział w obozowym życiu artyst., śpiewał piosenki i deklamował, własnego autorstwa, „Wiersze mojej młodości”. Po powrocie do Polski występował w sez. 1918/19 w T. Powszechnym w Przemyślu i T. Miejskim we Lwowie; w listopadzie 1918 z zespołem bezrobotnych aktorów lwow. był z przedstawieniem „Kordiana” w Cieszynie, Rybniku, Tarnowskich Górach, Królewskiej Hucie, Chrzanowie, Dąbrowie Górniczej. Na jesieni 1919 grał w zespole H. Cudnowskiego w T. Polskim w Przemyślu i w objazdach. W sez. 1919/20 występował nadal w lwow. T. Miejskim; brał wtedy lekcje gry scen. u F. Frączkowskiego. W sez. 1920/21 należał do zespołu plebiscytowego T. Górnośląskiego pod dyr. H. Cepnika; w lecie 1921 grał rolę tyt. w „Jojne Firułkesie” w Krynicy (prawdopodobnie w T. Zdrojowym pod kier. S. Michułowicza i J. Mayena). W 1921-29 był aktorem i reżyserem w zespołach, którymi kierował H. Czarnecki: w sez. 1921/22 - 1925/26 występował w teatrze w Sosnowcu (w sez. 1922/23, wymieniany wprawdzie wśród aktorów tego teatru, pracował w T. Miejskim w Lublinie); w lecie 1924 brał udział w objeździe zespołu Czarneckiego (Ciechocinek, Płock, Bydgoszcz, Inowrocław); a w sez. 1924/25 (po połączeniu teatrów Sosnowca i Katowic) grał i reżyserował w T. Polskim w Katowicach. W czerwcu 1925 kierował, wraz z W. Jaremą, zrzeszeniem byłych artystów teatru w Sosnowcu; w lipcu t.r. brał udział w reaktywowaniu tego teatru pod dyr. Czarneckiego i w jego jesiennych objazdach (Kielce, Grodno, Częstochowa, Piotrków, Radom), a po ustąpieniu dyr., od listopada do końca sez. 1925/26 kierował Zrzeszeniem Artystów Scen Polskich, Filia T. w Sosnowcu. W sez. 1926/27-1928/29 występował w T. Miejskim w Grudziądzu, który pod dyr. Czarneckiego objeżdżał Kujawy, Pomorze i grał w Wolnym Mieście Gdańsku. W sez. 1929/30 był aktorem i reżyserem T. Miejskiego w Toruniu, a od sez. 1930/31 T. ZASP w Grodnie, którym (pn. T. Objazdowy Samorządów Woj. Białostockiego) kierował, wraz z J. Krokowskim, w sez. 1931/32 i 1932/33. W sez. 1933/34 występował w Łodzi; 1934/35 w T. Ateneum w Warszawie, a także w Wesołym Wieczorze i T. Kameralnym. W sez. 1935/36 (nie należąc do zespołu TKKT) grał w T. Polskim (od lata 1935), w T. Narodowym, Letnim a od grudnia 1935 także w T. Malickiej. Od sez. 1936/37 do 1950 był związany z Krakowem; do listopada 1939 był aktorem w T. im. Słowackiego; podczas okupacji niem. pracował jako urzędnik w magistracie; od lutego 1945 ponownie występował w T. im. Słowackiego (od sez. 1946/47 połączonego ze Starym T. pn. T. Dramatyczne). W 1951-52 występował w T. Powszechnym w Łodzi. Od 1953 grał w T. Narodowym w Warszawie, w sez. 1957/58 - 1962/63 w warsz. T. Współczesnym. W sez. 1963/64 znów był w zespole T. Narodowego, w którym grał już gościnnie od jesieni 1962. W T. Narodowym odbyła się 22 II 1970 uroczystość jego osiemdziesiątych urodzin: wystąpił w roli Starego Poety („Rzecz listopadowa"); jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artyst. obchodził 23 VI 1973 na tejże scenie jako Dyndalski z „Zemsty” w przedstawieniu „Trzy po trzy”. Po raz ostatni wystąpił na scenie 15 II 1976, grał Dziadka (rola dopisana przez inscenizatora) w „Weselu"; do końca życia należał do zespołu. Z T. Narodowym wyjeżdżał wielokrotnie na występy zagraniczne: do ZSRR (1962 i 1973), RFN i Francji (1964), NRD (1965, 1968 i 1975), Austrii (1965 i 1973), Holandii, Danii i Norwegii (1966), Czechosłowacji (1967), Włoch i Anglii (1968). Grał gościnnie w innych t. warsz.: Domu Wojska Pol. (Żyd w „Weselu”, 1955), Klasycznym (Pierczychin w „Mieszczanach”, 1959), Miniatury Estrady Domu Wojska Pol. (Robotnik w „Strachu i nędzy Trzeciej Rzeszy”, 1961), Ludowym (rola tyt. w „Złotej Czaszce”, 1969) oraz w Białymstoku (1960) i Przemyślu (październik 1969) podczas jubileuszu stulecia działalności t. Fredreum. Od 1936 występował w filmach; zagrał ok. czterdziestu postaci. Były to często zwracające uwagę epizody; do ważniejszych ról należały: Tytus Dobrzałkowski („Ludzie Wisły"), po II wojnie świat.: Borowicz-Karwicz („Dwie brygady"), Orzechowski („Człowiek na torze"), a w filmach telewizyjnych: On („Bardzo starzy oboje"), Kalmita („Chłopcy”, rola nagrodzona na festiwalu telewizyjnym w Pradze). Grał w Teatrze TV, m.in. Starego chłopa w „Dekrecie”, Zegarmistrza w „Zegarku”, Dziadka w „Drewnianym talerzu” (I miejsce w plebiscycie publiczności na najlepszego aktora Teatru TV w 1968). Występował w audycjach radiowych, m.in. popularny Dziadek Mateusz w radiowej powieści „W Jezioranach”. Był laureatem Nagrody Państw. I st. (1964), członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP.
Liczącą się pozycję artyst. osiągnął jako aktor po II wojnie światowej. W l. międzywojennych był sprawnym i cenionym aktorem charakterystycznym; pierwsze, odnotowane pozytywnie role to Nos i Stańczyk w „Weselu” (1919). Grał wtedy głównie role komediowe; do popisowych należały - Kapelan („Damy i huzary") i Ciaputkiewicz („Grube ryby"), powtarzane na kilku scenach, od wczesnych 1. dwudziestych po 1. sześćdziesiąte. Grał także z powodzeniem: Raymonda Fleuriota („Pani X”, 1922), Pisarza („Miód kasztelański”, 1922), Księdza („Dziady”, 1923), Gospodarza („Wesele”, 1926), Lecha i Świętego Gwalberta („Lilla Weneda”, 1927, 1930), Kobusa („Nadzieja” H. Heijermansa, 1929), Szydełkę („Trójka hultajska”, 1930), Astrologa („Maria Stuart” J. Słowackiego), Venture'a („Sułkowski"), Rejenta („Zemsta”, 1930), rolę tyt. w „Panu Jowialskim”, Papieża („Kordian”, 1935), Antosia („Trafika pani generałowej”, 1935), Sokratesa („Obrona Ksantypy”, 1939), Dulskiego („Moralność pani Dulskiej”, 1939). Często i chętnie grywał epizody. Reżyserował m.in. „Nadzieję” H. Heijermansa, „Uciekła mi przepióreczka”, „Grube ryby”, „Kościuszkę pod Racławicami”, „Wesele"; po II wojnie świat., z wyjątkiem opracowanej w Łodzi „Eugenii Grandet” (1952), reżyserią się nie zajmował. W 1. czterdziestych zwróciły uwagę jego role w repertuarze ros.: Pierczychin w „Mieszczanach” (1946) i Czebutykin w „Trzech siostrach” (1949, powtórzony w 1964). Pierwszą wspominał T. Łomnicki: „Chód miał cichutki, jak przystało na łowcę ptaków, głos trochę skrzekliwy, ptasi, niespodziewanie rozwijający bogactwo modulacji w czasie naśladowania głosów swych ulubieńców"; o drugiej pisał H. Vogler: „zwięzły i oszczędny w swoim komizmie, opanowany w ruchach i gestach, głosowo świetnie wytrzymany, był rewelacją aktorską przedstawienia”. Był dyskretny w stosowaniu zewnętrznych środków wyrazu aktorskiego, budował role wykorzystując przede wszystkim własne cechy psychofizyczne, unikał jaskrawej charakteryzacji, dbał natomiast o szczegóły kostiumu. Średniego wzrostu i tuszy, miał głowę o charakterystycznym, jajowatym kształcie, przymrużone, lekko skośne oczy, ostry nos; głos matowy, chropawy, który rzadko nasilał, a w partiach głośniejszych, pobrzmiewał nośny tenor o nosowym zabarwieniu; tekst wypowiadał pozornie monotonnie, często jakby z wysiłkiem czy namysłem. „Jego aktorstwo - pisał w 1970 A. Grodzicki - opiera się na tradycyjnym realizmie, budowaniu postaci z podchwyconych z życia szczegółów i syntetyzowaniu ich w całość o niezwykłej prawdzie, wyrazistości i pełni ludzkich przeżyć. W kreacjach tych zachwyca ciepło wewnętrzne, jakim je nasyca, szczególne wzruszenie aktorskie, które udziela się widzom i słuchaczom. Mam jeszcze w uszach łamiący się ze wzruszenia głos jego Guślarza w „Dziadach”. (Kiedy, stojąc plecami zwrócony do widzów, wypowiadał kończącą obrzęd „Dedykację”, T. Narodowy, 1967). „A wszystkie śmieszne, komediowe postacie, jakie stworzył Opaliński, bawią i jednocześnie wzruszają ową nutą ludzkiej sympatii i wzruszenia”. Według J. Kłossowicza: „Znaleźć można też w grze Opalińskiego ów trudno uchwytny, ale niezwykle ważny, pochodzący nie z teoretycznej nadświadomości, ale ze świetnej praktyki i intuicji dystans wobec odgrywanej postaci. Nie jest to celowe i nachalne pokazywanie gry, ale organicznie wplecione w rolę przesunięcia akcentów odróżniające interpretację od udawania”. Do najważniejszych ról teatr. O. po wojnie należały w Krakowie: Bęczkowski („Uciekła mi przepióreczka"), Mengo („Owcze źródło"), Żewakin („Ożenek"); w Łodzi: Argan („Chory z urojenia"), Pan Grandet („Eugenia Grandet"); w Warszawie: Rejent („Zemsta"), Antoni Gorzelok („Kret"), Pazuchin („Śmierć Pazuchina"), Machcewicz („Ostry dyżur"), Billy Rice („Music-hall"), Jonatan Peachum („Opera za trzy grosze"), Dogsborough („Kariera Artura Ui"), Dyndalski („Zemsta"), Łuka („Na dnie” 1963, 1970), Szewc i Kleofas („Historyja o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim"), Jakub („Żywot Josepha"), Sorin („Czajka"), Fierapont („Trzy siostry"), Terezjasz („Antygona”, 1973).
Kazimierz Józef Opaliński
(ID: teatr.2679.1)
