„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
BOLESŁAWSKI Ryszard, właśc. Srzednicki (4 II 1889 Dębowa Góra k. Płocka-17 I 1937 Los Angeles), reżyser, aktor, scenografBył synem Walentego Srzednickiego. Po śmierci ojca mieszkał z matką w Odessie i tam uczył się w gimn., którego prawdopodobnie nie ukończył. Jako uczeń szóstej klasy gimn. występował na scenie amatorskiej w odeskim „Ognisku Polskim” (1905-06). Następnie przez pewien czas występował w ros. zespole wędrownym; grał m.in. Mistrza Henryka („Dzwon zatopiony") i Erosa („Eros i Psyche"). Po powrocie do Odessy zorganizował kilka przedstawień amatorskich w „Ognisku Polskim”. Prawdopodobnie w 1907 K.S. Stanisławski obecny na przedstawieniu fragmentu „Mazepy”, w którym B. grał rolę Zbigniewa, zaangażował go do Moskiewskiego Teatru Artystycznego (MChT). W 1909 B. odniósł tu duży sukces w roli Bielajewa („Miesiąc na wsi"), a w 1910 w roli Lowki („Miserere"); poza tym grał m.in. Wróblewskiego („Bracia Karamazow"), Laertesa w craigowskiej inscenizacji „Hamleta” (1912), Fabrycja („Mirandolina"), Alcydasa („Małżeństwo z musu"). Występował również w będących od dawna w stałym repertuarze „Trzech siostrach” i „Wujaszku Wani”. W maju 1912 podczas gościnnych występów MChT w Warszawie grał m.in. rolę Bielajewa, zyskując wysoką ocenę krytyków m.in. K. Ehrenberga. W tym czasie próbował także reżyserii przygotowując „Żołnierza i bohatera”, do premiery jednak nie doszło. W 1912, po stworzeniu I Studia MChT, rozpoczął tam intensywną pracę; działalność teatr. Studia inaugurowała wystawiona z jego inicjatywy i w jego reżyserii „Nadzieja” (5 I 1913), która pozostała w repertuarze przez dziesięć lat. Reżyserował poza tym „Wędrowne kaleki” (1914) i „Wieczór Trzech Króli” (1917); grał w tym przedstawieniu rolę Tobiasza, a w wachtangowowskiej inscenizacji „Święta pokoju” - Wilhelma. Latem 1914, wraz z trzema kolegami ze Studia, odbył wycieczkę do Włoch i Hiszpanii (przez Austrię i Szwajcarię). W 1914 debiutował jako aktor filmowy; grał w czterech filmach rosyjskich, m.in. w „Mimo żyzni” i „Tańcu Wampira” w reżyserii J.A. Protazanowa. W 1915 powstały w Rosji pierwsze filmy reżyserowane przez B.: „Tri wstreczi” i „Ty jeszczo nie umiejesz lubit"; w 1917 dalsze: „Siemja Polenowych”, „Nie rozum a strasti prawiat mirom” oraz „Domik na Wołgie”. Pod koniec wojny, po przejściowym pobycie w szkole kawaleryjskiej w Twerze, na wiosnę 1917 zaciągnął się do I dywizjonu pol. ułanów pod dowództwem J. Dowbora-Muśnickiego. W 1918 odkomenderowany na kurs telegraficzny, wyjechał do Moskwy i wkrótce powrócił do pracy w I Studio MChT, gdzie prowadził próby „Balladyny”. Reżyserował poza tym w T. Ludowym. Na początku 1919 Stanisławski nie zgodził się na premierę „Balladyny”, uznając ją za przedstawienie niedojrzałe. Spowodowało to rozgoryczenie i pretensje B. Próby wznowiono na jesieni pod kierunkiem Stanisławskiego, premiera odbyła się 16 II 1920, już po wyjeździe B. z Moskwy (14 I 1920). Po przedostaniu się do Polski w kwietniu rozpoczął pracę w T. Wielkim w Poznaniu. Z grupą młodych aktorów wystawił „Powódź” (11 V 1920) z własną scenografią. Sztuka (z repertuaru I Studia) została przyjęta z dużym uznaniem przez krytykę. Po nieudanej (z nieznanych powodów) próbie zaangażowania się do Reduty, B. przyjął propozycję A. Szyfmana wyreżyserowania w warsz. T. Polskim jednego widowiska, a później został tam zaangażowany jako reżyser i aktor. Reżyserował tu m.in. „Mieszczanina szlachcicem” (15 VI 1920) w układzie scenicznym swoim i L. Schillera, ze scenografią W. Drabika; wraz z Schillerem napisali scenariusz zamykającej przedstawienie pantomimy muz. „Mandragora” skomponowanej przez K. Szymanowskiego. Przedstawienie to uważa się za jedną z najwybitniejszych inscenizacji Moliera w Polsce. Następnie B. reżyserował: „Romantycznych” (1920, grał rolę Straforela), „Miłosierdzie” (1920, grał rolę Reżysera), „Ruy Blasa” (1921). W T. Małym reżyserował „Powódź” (1920, grał rolę O'Neila) oraz „Kiki” (1921, z własną scenografią). L. Schiller sądził jednak, że plon działalności teatralnej B. w Polsce „nie kończył się na paru wybornych premierach i niezwykle interesujących, pedagogicznie wartościowych próbach”. Trwalszy ślad zostawiły być może toczone z nim „rozmowy i dyskusje na temat gry zespołowej, zespołowego stylu reżyserii, organizacji teatru zespołowego o poważniejszych zadaniach społeczno-kulturalnych”. W 1920 reżyserował kilka krótkich filmów propagandowych; jako oficer szwoleżerów został podczas wojny polsko-radzieckiej odkomenderowany do pracy w filmie. Po zakończeniu wojny zrealizował dwa większe filmy fabularne, współpracując z wytwórniami Sfinks i Orientfilm. Zniechęcony, nie mając zapewnionego odpowiedniego warsztatu pracy (w maju 1921 nie przyjęto jego oferty na prowadzenie T. Miejskiego w Łodzi) - postanowił opuścić Polskę (prawdopodobnie w poł. 1921).
W ciągu ok. dwóch lat pracował dorywczo w teatrze i filmie w Berlinie, Wiedniu, Pradze, Kopenhadze i Paryżu. Przez parę miesięcy (do wiosny 1922) wchodził w skład tzw. Grupy Kaczałowowskiej MChT, należał do jej kierownictwa i odbył z nią tournee. Następnie występował w Paryżu, skąd wyjechał do Nowego Jorku. Początkowo znalazł się w ciężkich warunkach materialnych i statystował w filmach realizowanych w wytwórni Famous Player na Long Island (m.in. w kilku filmach reżyserowanych przez R. Ordyńskiego). Bliżej nie znane spotkanie z K.S. Stanisławskim podczas występów MChAT w USA (podobno B. wszedł ponownie na krótko do zespołu teatru) przyniosło polepszenie jego sytuacji. Założona w tym czasie przez B. prywatna szkoła aktorska (udzielał lekcji w swoim mieszkaniu) zaczęła cieszyć się wzrastającym uznaniem. Stworzył wówczas niewielki t. The Neighbourhood Playhouse (rodzaj studia teatr.), w którym w 1923-24 wystawił z aktorami i słuchaczami szkoły m.in. „The Player Queen” i „Blanco Posnet” - zyskując życzliwą ocenę prasy. Otworzyło to B. drogę na sceny Broadwayu. W 1925 powierzono mu inscenizację „Króla włóczęgów”. Później reżyserował (sam, bądź jako współreżyser) kilka przedstawień na scenach nowojorskich: „White Eagle” (1927), „Ballyhoo” (1927), „Mr. Moneypenny” (1928), „Judas” (1929), „Trzej muszkieterowie”, „The Miracle”, „Poskromienie złośnicy”, „Makbet”. Wystawił także kilka sztuk w American Laboratory Theatre, którym kierował w 1928-29. Ok. 1930 ożenił się z amer. aktorką teatr. Normą Drury. W 1932 wydał zbeletryzowane wspomnienia z walk ułanów pol. w Rosji w ostatnim okresie I wojny świat.: „The Way ofthe Lancer” i „Lance down”, które cieszyły się dużą popularnością. Pierwsza z nich miała kilka wydań i została przełożona na język niem. i pol. („Szlakiem ułanów”, Warszawa 1939). Podobno powodzenie tych książek zwróciło uwagę Hollywood na osobę B. Pracę w filmie amer. rozpoczął już w 1930, ale pierwszy większy film „Rasputin and the Empress” reżyserował w 1932. Umiejętność pracy z aktorem zjednała B. popularność w Hollywood i umożliwiła mu współpracę z najsłynniejszymi gwiazdami ekranu (m.in. z Gretą Garbo i Marleną Dietrich). Talent reżyserski i nieprzeciętna kultura artystyczna pozwoliły mu na zrealizowanie dziewiętnastu filmów, które postawiły go w rzędzie najwybitniejszych twórców filmu amer. lat trzydziestych. W okresie pracy w Hollywood B. wydał popularny podręcznik gry aktorskiej napisany w formie sześciu fikcyjnych dialogów nauczyciela z uczennicą („Acting. The First Six Lessons”, New York 1933). Książka miała ogromne powodzenie: 9 wydań amer. (do 1947), wydanie ang. z przedmową A. Guinnessa (London 1949), przekład czeski (Praha 1948). Zmarł na serce w czasie realizacji filmu „The Last of Mrs Cheyney”.
Ryszard «Bolesławski» Srzednicki
(ID: teatr.40288.1)
