„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
CZAPELSKI Stanisław Celestyn (7 IX 1889 Lwów - 5 II 1966 Szczecin), aktor, reżyser, dyrektor teatruBył synem Kazimierza i Wandy Cz., prawnukiem Witalisa
Smochowskiego (zob. t. 1), siostrzeńcem Józefa
Kotarbińskiego (zob. t. 1), mężem => Jadwigi
Fontanówny. Studiował w Akademii Lwowskiej. Gry aktorskiej uczył się u R.
Żelazowskiego. Debiutował w 1909 we Lwowie i zapewne w sez. 1909/10 grał w tamtejszym T. Miejskim. W sez. 1910/11 występował w t. łódź., 1911/12 w T. Polskim w Poznaniu. W lipcu 1912 debiutował w T. Letnim w Warszawie w roli Zdzisława Rańskiego („W gołębniku"); w sez. 1912/13 grał tu w T. Małym, m.in. Bartoszewskiego („Żydzi"), Lefebvre'a („Madame Sans Gene"). Latem 1914 występował w zespole pol. w Połądze. Na sez. 1914/15 został zaangażowany do T. Polskiego w Warszawie. W 1915, jako poddany austr., został ewakuowany do Rosji; mieszkał w Moskwie, gdzie występował pocz. w zespole aktorów pol. pod dyr. B.
Skąpskiego, a nast. (do lata 1916) w T. Polskim pod dyr. A.
Szyfmana. W 1916-17 grał role amantów w filmach ros. wytwórni Biofilm w Moskwie i na Krymie, m.in. w reżyserowanym przez A. Szyfmana filmie „Dusza w maskie”. W 1918 wrócił do kraju. W sez. 1918/19 prowadził (wraz z M. Winklerem) zespół teatr., który od 7 XII 1918 do 21 IV 1919 występował w Płocku. W sez. 1919/20 był aktorem T. Bagatela w Krakowie. Od 20 VIII 1920 objął w Warszawie kierownictwo T. Objazdowego Nr 1 Min. Spraw Wojskowych; zespół ten zorganizowany ze zmobilizowanych aktorów, po okresie prób wyjechał 1 X t.r. pod dyr. Cz. na Pomorze i do 15 VII 1921 dał ok. 250 przedstawień oraz 10 koncertów w następujących miastach: Toruń (od 5 X 1920), Grudziądz, Chełmża, Chełmno, Świecie, Brodnica, Lidzbark, Lubawa, Nowe Miasto, Działdowo, Nowe, Gniew, Pelplin, Tczew, Starogard, Chojnice, Tuchola, Kościerzyna, Gdynia, Wejherowo, Gdańsk (21 i 22 I 1921 pn. T. Polski wystawił „Damy i huzary” i „Śluby panieńskie” - oba spektakle w reżyserii Cz.), Puck, Wąbrzeźno, Golub, Kowalewo, Rypin. Wystawiano sztuki wyłącznie z repertuaru polskiego. W sez. 1921/22 Cz. pracował jako aktor i reżyser w T. Miejskim w Grodnie. Od sez. 1922/23 został dyr. administracyjnym T. Miejskich w Poznaniu, a także sekretarzem tamtejszego T. Wielkiego, gdzie występował też w małych rolach i niekiedy reżyserował. W sez. 1924/25 był reżyserem i aktorem w Zjednoczonych Teatrach Katowic i Sosnowca, a od 28 V do 30 VI 1925 w T. Zrzeszenia Artystów w T. Polskim w Katowicach (reżyserował m.in. „Hajduczka”, „Madame Sans Gene"). Następnie wrócił do Poznania, gdzie ponownie był dyr. administracyjnym T. Miejskich - zapewne aż do maja 1930, kiedy to wraz z Z. Zaleskim został na trzy lata dzierżawcą i dyr. T. Miejskich we Lwowie. W sez. 1930/31 pełnił w t. lwow. funkcje dyr. administracyjnego (dyr. artyst. i głównym reżyserem był L.
Schiller); w sez. letnim 1931 jako współdyr. uczestniczył w występach opery i operetki lwow. w Krakowie i Krynicy. Po konflikcie między Związkiem Dyrektorów Teatrów Pol. a ZASP-em i wyjeździe w drugiej poł. września 1931 Schillera z częścią zespołu lwow. do Warszawy, spółka Czapelski-Zaleski została rozwiązana. W pocz. 1932 Cz. przybył z grupą aktorów lwow. do Gdyni i zorganizował tu T. Polski (inaug. 11 II 1932); teatr ten pod jego dyr. działał do czerwca t.r. i dał ok. dziesięciu premier. Oprócz przedstawień w Gdyni, Cz. organizował regularne wyjazdy do Gdańska (sześć występów), Chojnic, Kościerzyny i Wejherowa. Teatr ten pod dyr. Cz. był wg Z. Ciesielskiego najdłuższą próbą utrzymania w Gdyni zespołu zaw. mimo, że działał w b. ciężkich warunkach i bez subwencji, co przyczyniło się do obniżenia jego poziomu artyst. i likwidacji. W 1. późniejszych Cz. był m.in. dyr. administracyjnym T. Wielkiego w Warszawie. W okresie okupacji niem. mieszkał w Warszawie; pocz. kierował biurem budowlanym, później był kier. kina „Atlantic"; w czasie powstania warsz. został ranny. W 1945 na stałe zamieszkał w Szczecinie i zasłużył się dla tego regionu w pierwszym okresie organizowania tu instytucji kulturalnych i pierwszych imprez artyst., m.in. koncertów symfonicznych. Był naczelnikiem w Wydz. Kultury i Sztuki Urzędu Pełnomocnika Rządu na Okręg Pomorza Zachodniego. Dzięki jego staraniom w 1946 powstał w Szczecinie T. Polski; był jego pierwszym dyr. administracyjnym od czerwca do sierpnia 1946 za dyrekcji B. Skąpskiego. Od wiosny 1948 do 1 VIII 1951 był dyr. administracyjnym Robotniczego Tow. Muz. w Szczecinie (był to zaczątek Filharmonii Szczecińskiej). Od czerwca 1946 przeszło dziewiętnaście lat kierował szczecińskim Oddziałem ZAiKS-u.
Był zdolnym aktorem o dobrych warunkach zewnętrznych i w pocz. kariery, a także w 1. dwudziestych, podobał się w rolach amantów w komediach i dramatach. Po II wojnie świat. nie występował. Jego role to m.in.: Rycerz Czarny („Wesele"), Radwan („Gra serc"), Durand („Zielony frak"), Rembo („Damy i huzary"), Dolski („Wielki człowiek do małych interesów"), Kasjo („Otello"), Kazimierz („Wesele Fonsia"), Jakub Macchia („Nauczycielka” D. Niccodemiego), Eros („Eros i Psyche"), Jeff Gorelon („Dom osaczony"), Pan de Prunelles („Rozwiedźmy się"), Harry Logan („Pierwsza pani Selby"). Wiele też reżyserował. Na największą uwagę zasługuje jednak jego wieloletnia działalność jako zdolnego organizatora na stanowisku dyr. administracyjnego wielu scen polskich. L. Schiller określał go np. jako „energicznego, pełnego inicjatywy i taktu, wybitnie utalentowanego administratora”. Grał w filmach pol.: „Ludzie bez jutra”, „Na jasnym brzegu” (1921).
Stanisław Celestyn Czapelski
(ID: teatr.40938.1)
