„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
GRYWIŃSKA Irena, z domu Sztange lub Stange, zamężna Adwentowicz, także Grynbaum-Grywińska (28 X 1895 Kalisz - 26 XII 1969 Warszawa), aktorka, reżyser, dyrektor teatruData i miejsce urodzenia wg S. Łozy; w akcie zgonu występuje: 28 X 1898 Warszawa, w ankiecie ZASP-u: 28 X 1900 Warszawa. Była córką Stanisława i Franciszki Stangów (Sztangów), żoną Karola
Adwentowicza (zob.t.l), którego poślubiła po 1939 (dokładnej daty ślubu nie udało się ustalić; w dokumentach ZASP-u do 1939 występuje jako Grynbaum-Grywińska). Szkołę średnią ukończyła w Kaliszu, nast. studiowała w Dreźnie języki obce. Sztuki aktorskiej uczyła się pod kier. T. Rolanda i K. Borowskiego. Debiutowała w 1923 w T. Miejskim w Łodzi. W sez. 1923/24 występowała w T. im. Fredry w Warszawie, m.in. w roli Heleny („Zazdrość"); w rec. w „Kurierze Warszawskim” (1924 nr 23) T. Kończyc napisał, że ma „ładne warunki i niewątpliwe zdolności, ale roli Heleny nie mogła opanować, grała monotonnie, nierówno i spadała z tonu”. W lecie 1924 grała w warsz. T. Bagatela, w sez. 1924/25 w T. im. Bogusławskiego pod kier. L.
Schillera: Fifinę („Podróż po Warszawie"), Emilię („Opowieść zimowa"), Wandę („Skalmierzanki") i Pułkownikową Sablinę („Kniaź Potiomkin"). Na sez. 1925/26 zaangażowała się do T. Miejskiego w Łodzi. Od 6 VIII 1926 grała gościnnie w T. Polskim w Warszawie Lię („Płomienna noc"). W 1927 (od stycznia do września) występowała w zespole objazdowym K. Adwentowicza, m.in. w Kaliszu, Kielcach, Radomiu, Zamościu, Stanisławowie, Przemyślu, Tarnowie, Drohobyczu, Częstochowie, Płocku. Grała wtedy po raz pierwszy, wielokrotnie potem powtarzaną, tyt. rolę w farsie „Mecenas Bolbec i jego mąż”. W sez. 1927/28-1929/30 należała do zespołu T. Miejskiego w Łodzi (ostatni sez. pod dyr. K. Adwentowicza); w czerwcu i wrześniu 1930 występowała gościnnie z t. łódz. w Warszawie. Na sez. 1930/31 została zaangażowana do T. Miejskich we Lwowie, grała przede wszystkim w komediach na scenie T. Małego. W 1931 występowała gościnnie w T. Nowym w Poznaniu. Od lutego 1932 grała Monikę w „Sprawie Moniki” w Instytucie Reduty w Warszawie, a nast. w objeździe. Od sez. 1932/33 do wybuchu II wojny świat. prowadziła z K. Adwentowiczem pryw. T. Kameralny w Warszawie. W 1939 występowała też w warsz. kabarecie Nowy Momus. W sez. 1933/34 zagrała dwie role w T. Ateneum, obie w reż. L. Schillera: Żonę („Na drodze") i Córkę Natana („Szczury wędrowne"). W T. Kameralnym grała, obok wielu ról komediowych, także pierwszoplanowe w repertuarze dram., m.in.: Amelię („Mazepa"), Norę („Nora"), Irenę („Ponad śnieg bielszym się stanę"), Hildę („Budowniczy Solness"), Annę („Anna Karenina"), Elżbietę („Elżbieta królowa, kobieta bez mężczyzny"); zaczęła tu też reżyserować: „Maturę” i „Tajemnicę lekarską” (1936) oraz „Niewiniątka” (1938). W czasie okupacji niem. do 1942 pracowała w Warszawie jako kelnerka w barze „Pod Znachorem”, potem ukrywała się na wsi, w Albinowie pod Opatowem. Do teatru wróciła wiosną 1945; od kwietnia do września t.r. występowała w prowadzonym przez K.
Adwentowicza i W.
Horzycę T. Miejskim w Katowicach. W sez. 1945/46 prowadziła z Adwentowiczem T. Powszechny im. Żołnierza Polskiego w Krakowie, w którym reżyserowała m.in. pol. prem. „Dwóch teatrów” (24 II 1946). W sez. 1946/47 kierowała najpierw krak. Okręgowym T. Domu Żołnierza, a od grudnia Zrzeszeniem Artystów pn. Komedia Muzyczna (z A.
Fuzakowskim i F.
Bedlewiczem). W 1947 uzyskała uprawnienia reżyserskie. W sez. 1947/48 występowała gościnnie jako Regina („Lisie gniazdo") w warsz. Studio T. MO. W sez. 1948/49-1950/51 należała do zespołu T. Powszechnego w Łodzi pod kier. K. Adwentowicza (reżyserowała tu „Dwa teatry” i „Niemców”, grała m.in. Ochotnicką w „Klubie kawalerów”, Tatianę w „Przełomie”, Olgę w „Obcym cieniu"). Następnie w Warszawie: w sez. 1951/52 i 1952/53 należała do zespołu T. Nowego, 1953-55 do zespołu T. Powszechnego. Potem, przez cztery sez., od 1 XI 1955 do października 1959, była dyr. i kier. artyst. T. Ludowego; grała m.in. Panią Alving w „Upiorach”, reżyserowała m.in. „Dziewczynę z dzbanem” (1956), „Uciekła mi przepióreczka” (1956), „Pannę Julię” (1957), pol. prem. „Dramatu akt pierwszy” (17 X 1958), „Żabusię"(1959). Potem przeniosła się do T. Klasycznego i pracowała jako reżyser do końca sez. 1963/64. W tym okresie reżyserowała także gościnnie w innych miastach, np. w 1962 w T. Polskim w Szczecinie „Idiotkę”.
Była obdarzona świetnymi warunkami zewnętrznymi. „Czarne kędziory, duże szaro-zielone oczy, brzoskwiniowa cera z siatką błękitnych żyłek na skroniach, wydatne dosyć - zmysłowe trochę usta, wężowa linia postaci” - tak charakteryzował ją w 1933 sprawozdawca „Światowida”, dodając, że żywiołem jej jest „nerwowe tempo współczesności”. W pocz. okresie grała gł. amantki w lekkim repertuarze - komediach, farsach i wodewilach, potem, gdy stała się towarzyszką życia Adwentowicza, zaczęła grać też duże role dram., występując najczęściej jako jego partnerka. Nie zawsze jednak, była w nich przekonywająca. „Kto wie - pisał K. Wierzyński w rec. z „Ponad śnieg bielszym się stanę” - czy talent jej nie jest szczerszy w komediowym uśmiechu, niż gwałtownościach dramatycznych, jak gdyby na siłę forsowanych”. W ocenie S. Marczaka-Oborskiego, w okresie międzywojennym „dysponowała urokami rozkwitłej kobiecości, umiejętnością dialogowania, sugestywnymi akcentami w sztukach psychologicznych. Gorzej bywało z heroinami dramatów wymagających bogatszych i roz-maitszych środków aktorskich”. Wcześnie zainteresowała się reżyserią i po wojnie jej się przede wszystkim poświęciła; tłumaczyła także sztuki teatralne z obcych języków - szczególnym powodzeniem cieszyła się wprowadzona przez nią w 1932 na scenę w T. Kameralnym sztuka Ch. Winsloe „Dziewczęta w mundurkach”.
Irena «Grzywińska» Grywińska
(ID: teatr.4387.6)
