„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
BRACKI Władysław Jan (27 lub 28 V 1892 Poznań - 29 V 1970 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatruBył synem stolarza Franciszka B. i Marii ze Smarzyńskich, mężem => Lucjany
B. z Krystków (ślub 22 I 1918 w Poznaniu); drugą jego żoną była Stefania Szymańska z Wróblewskich. Szkołę średnią ukończył w Poznaniu. Był członkiem młodzieżowego tow. samokształceniowego „Iskra”. Współdziałał w organizowaniu pol. harcerstwa w Poznaniu. Otrzymał stypendium Tow. im. K. Marcinkowskiego i wyjechał do Berlina, gdzie studiował architekturę wnętrz i uczęszczał jako wolny słuchacz do szkoły dram. M. Reinhardta w Deutsches Theater. Prawdopodobnie już w 1911 lub 1912 sporadycznie grał na scenie poznańskiej. Wiosną (od maja do poł. czerwca) 1913 występował w Berlinie na scenie Central Theater z aktorami pozn. pod kier. J.
Langego; wg jego własnej relacji grał już wtedy: Gustawa („Dziady"), Wacława („Zemsta"), Szczęsnego („Szlakiem legionów"). Od sez. 1913/14 zaangażowany do zespołu T. Polskiego w Poznaniu, debiutował tu 5 IX 1913 jako Dziad wróż („Lilie"); grał b. dużo tzw. podrzędnych ról, a w końcu sez. zagrał nawet Zbigniewa („Mazepa"). W maju 1914 przez dwa tygodnie z aktorami t. pozn. występował znowu w Berlinie. Od sez. 1914/15 do końca listopada 1918 nadal należał do zespołu T. Polskiego w Poznaniu (z dłuższymi przerwami na służbę w armii pruskiej: październik 1914-marzec 1915, marzec-sierpień 1916). W 1918-19 brał udział w Powstaniu Wielkopolskim. W tym okresie zorganizował, wraz z żoną, zespół objazdowy w Poznańskiem i na Pomorzu dla pol. celów propagandowych. Jesienią 1919 przeniósł się do Krakowa, gdzie od grudnia 1919 do lata 1921 i nast. od marca 1922 do końca sez. 1923/24 występował w T. im. Słowackiego. Potem był w zespołach T. Polskiego w Warszawie (sez. 1924/25), znowu w T. im Słowackiego w Krakowie (1925/26) i ponownie w T. Polskim w Poznaniu (1926/27-1930/31). Jesienią 1931 stanął na czele objazdowego zespołu pn. Teatr Poznański, który pod jego dyr. do maja 1932 występował w miastach Wielkopolski i Polski północnej; od 24 X 1931 do 10 I 1932 teatr ten odwiedził kolejno: Śrem, Kościan, Gostyń, Jarocin, Wrześnię, Gniezno, Mogilno, Strzelno (31 X), Inowrocław (1 XI), Kruszwicę, znowu Inowrocław, Golub, Nowe Miasto, Lubawę, Działdowo, Lidzbark, Brodnicę, Wąbrzeźno, Chełmno, Świecie, Łasin, Pelplin, Tczew, Starogard, Kościerzynę, Kartuzy, Gniew, Nowe, Chełmżę, Toruń (26 XI), Bydgoszcz (28 XI), Koronowo, Żnin (30 XI), Wągrowiec (1 XII), Chodzież, Rogoźno, Szamotuły, Nowy Tomyśl, Wolsztyn, Leszno, Ostrzeszów, Ostrów Wielkopolski, Kalisz, Pleszew, Koźmin, Rawicz, Kostrzyn (29 XII), Poznań (1 I 1932), Janowiec, Kcynię, Łabiszyn, Barcin, Pakość (10 I). W sez. 1932/33 B. występował w T. Nowym w Poznaniu. W trakcie sez. 1933/34 zaangażował się do T. Narodowego w Toruniu, gdzie objął kierownictwo artyst.; reżyserował tu „Cyrana de Bergerac” (luty 1934; grał Cyrana), a nast. w tym sez.: „Świerszcza za kominem” (grał Piribingla), „Pieniądz to nie jest wszystko” i z W.
Domańskim komedię „Moja siostra i ja”. Od sez. 1934/35 do końca 1938/39 był dyr. i kier. artyst. t. w Toruniu, który przybrał nową nazwę - T. Ziemi Pomorskiej.
Według S. Skwarczyńskiej B. w Toruniu „postawił sobie z miejsca wysokie zadania społeczno-narodowe i artystyczne”. Zespół toruński pod jego kier., prócz występów w swej siedzibie, rozpoczął od września 1934 stałe objazdy, obsługując cały teren Pomorza - dwadzieścia kilka miejscowości na czele z Gdańskiem, Gdynią, Grudziądzem, Inowrocławiem, Tczewem, Włocławkiem. Szczególne znaczenie w okresie kierownictwa B. miały wielokrotne występy teatru toruńskiego w Trójmieście, pozbawionym stałego t. pol. (wrzesień, październik i listopad 1934; styczeń, luty, marzec, maj i lipiec 1935; maj, czerwiec, sierpień i wrzesień 1936; luty, kwiecień, maj, lipiec i wrzesień 1937). W czasie dyrekcji B., scena toruńska przeszła do czołówki scen tzw. prowincjonalnych, o czym zadecydowały: dobra organizacja, wyrównany, ambitny zespół, staranne wystawienie sztuk oraz wartościowy repertuar pol. i obcy, w tym wiele pozycji z wielkiego repertuaru, m.in. „Dziady”, „Mazepa”, „Nie-Boska komedia” (pierwsze wystawienie w Toruniu: 1 X 1936), „Otello”, „Intryga i miłość”, „Cyd”. Teatr ten udostępniał najlepsze przedstawienia młodzieży, organizując wiele szkolnych popołudniówek w Toruniu i miastach objętych objazdem. Do współpracy i gościnnych występów zapraszał wybitnych reżyserów i aktorów, m.in. L.
Solskiego, J.
Osterwę, K.
Junoszę-Stępowskiego, S.
Wysocką, T.
Trzcińskiego. W Toruniu B. sam nie reżyserował; w swym teatrze był przede wszystkim sprawnym organizatorem, grał też wiele czołowych ról.
W czasie okupacji niem. zamieszkał z rodziną w Warszawie, pracował jako dozorca w biurze budowlanym, uczył na tajnych kompletach; od 1943 ukrywał się w Świdrze i Mlądzu. W pierwszej poł. sez. 1944/45 współpracował krótko z T. Wojska Pol. w Lublinie. W pocz. kwietnia 1945 przybył do Torunia; w tym samym gmachu co przed wojną zorganizował T. Ziemi Pomorskiej (pierwsze przedstawienie: 27 V; oficjalna inaug.: 16 VI) i był jego pierwszym dyr. do 12 X 1945. Od marca do czerwca 1946 współpracował z T. Miejskim we Wrocławiu: od 21 IV t.r. występował jako Cześnik („Zemsta"), w maju reżyserował „Mazepę” (grał Wojewodę), a w czerwcu rolę tyt. w „Biskupie Nankerze”. Później był aktorem scen warsz.: w sez. 1946/47-1948/49 w T. Polskim, a od sez. 1949/50 stale w T. Narodowym (w 1955-57 także na scenie T. Współczesnego). Od 1 I 1965 przeszedł na emeryturę. Był członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP. W 1926 wystąpił w pol. filmie - zagrał Tumrego w „Cygance Azie”. W 1. trzydziestych współpracował jako reżyser słuchowisk z rozgłośniami PR w Toruniu i Poznaniu. O swej dyrekcji w Toruniu napisał obszerny artykuł pt. „Teatr Ziemi Pomorskiej” („Logeion” 1936/1937 nr 3).
Obdarzony był świetnymi warunkami zewnętrznymi - b. wysoki i przystojny. „Rosły mężczyzna o pięknych rysach twarzy, głębokim dźwięcznym głosie i spokojnym sposobie bycia, miał wygląd bardzo reprezentacyjny” - wspominała H.
Małkowska. Od pierwszych lat pobytu na scenie wyróżniał się jako zdolny odtwórca ról amantów i bohaterów w tzw. wielkim repertuarze; już w pierwszym okresie na scenie pozn. zagrał m.in. Gustawa („Dziady”, 1914), tyt. role w „Meleagrze” (1916) i „Kordianie” (1918), Jana („Fantazy"), Poetę („Wesele"), Natana („Sędziowie") - wszystkie w 1918 (Natana być może zagrał już w 1914 w Berlinie). Równocześnie zaczął grać role tzw. serio charakterystyczne, zawsze takie, które wymagały dobrych warunków zewnętrznych i głosowych, a w grze ukazania tzw. pogłębionej psychiki. W Krakowie występował m.in. jako Kurt („Taniec śmierci”, 1921), w dwóch dramatach Witkacego: jako „Tumor Mózgowicz” (praprem. 30 VI 1921; zwracała uwagę doskonała charakteryzacja i dobra gra B. i Edgar Wałpor („Kurka wodna”, 1922), a także m.in. w tym samym 1922 jako Karol Moor („Zbójcy"), Ksiądz („Klątwa"), Gustaw-Konrad („Dziady"), a w 1923 jako Antenor („Odprawa posłów greckich"). W warsz. T. Polskim zagrał m.in. Henry'ego Percy („Król Henryk IV”, 1924). W drugim okresie pozn. grał b. dużo i wzbogacił swój repertuar m.in. o tak ważne role, jak: Pankracy („Nie-Boska komedia”, 1926), Ksiądz Piotr („Dziady”, 1927), Wojewoda („Mazepa”, 1928), Cyrano („Cyrano de Bergerac”, 1929), rola tyt. w „Otellu” (1930). Podczas swej dyrekcji w Toruniu zagrał ok. dwudziestu dużych ról, z dawnych powtórzył m.in. Gustawa-Konrada (1934), Wojewodę (1935), Otella (1936), Pankracego (1936) i Don Rodryga (1938); z nowych do najlepszych należały: Przewoźnik („Most”, 1935), Prezydent („Intryga i miłość” 1937), Włóczęga („Miłosierdzie”, 1938) i Kapitan Nut („Żeglarz”, 1939). Po wojnie w warsz. T. Polskim wyróżnił się w rolach: Ducha ojca Hamleta („Hamlet”, 1947) i Hrabiego Respekta („Fantazy”, 1948), o którym E.
Csató pisał: „nadał tej postaci, obok staropolskiej rozlewności i dobrych obyczajów wyższej sfery, rysy człowieka zmaltretowanego przez życie, spokorniałego. Jego układność wobec Fantazego jest pełna jakiejś miękkości - nie wrodzonej”. W T. Narodowym zwrócił na siebie uwagę rolą Borkowskiego („Karykatury”, 1953), poza tym grał niewielkie role, m.in. Prezesa („Kordian”, 1956), Starca („Wyzwolenie”, 1958).
Władysław Jan Bracki
(ID: teatr.5034.1)
Zaloguj się
1899-
