„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
BACZYŃSKI Emilian (ok. 1834 Żukotyn, pow. Turka - 10 VII 1907 Sambor), aktor, reżyser, dyr. teatruPochodził z rodziny ukraińskiej. Był synem Wasyla B., mężem => Teofili B. Uczył się w gimn. w Samborze i w Przemyślu. Debiutował prawdopodobnie w 1852 w zespole T. Borkowskiego, a w 1853 występował w zespole P. Zielińskiej w Żytomierzu. W 1853-56 należał do zespołu t. lwow., początkowo jako sufler, potem jako aktor. W 1854 wydał we Lwowie „Rocznik Teatralny”. W 1856 podobno kierował t. w Czerniowcach. W 1859-60 występował w Kamieńcu Podolskim w zespole J.Piekarskiego, w 1860-61 tamże w zespole W. Piotrowskiego. W tym czasie ożenił się z aktorką Teofilą Lutomską. W 1861 występował w Witebsku i Odessie (prawdopodobnie w zespole ros.), 1862-63 w Żytomierzu.
W marcu 1864 przyjechał do Lwowa i z ramienia ukr. tow. Ruska Besida objął kierownictwo t. ukraińskiego. Zespół ten (początkowo amatorski, od 1865 zawodowy) dawał przedstawienia (wyłącznie w języku ukr.) we Lwowie i wielu miastach Galicji. B. kierował nim do października 1867. W 1868 prowadził ros.-ukr. zespół w Kamieńcu Podolskim. W 1869 występował w pol. zespole K. Sulikowskiego, m.in. w Siedlcach. Od czerwca 1870 do czerwca 1873 kierował ponownie zespołem Ruskiej Besidy, potem zaś, zerwawszy kontrakt z Besida prowadził własny zespół z repertuarem ukr., od 1875 także pol., występując: w 1875 m.in. w Lubieniu i Jaworowie (przedstawienia pol.), w 1876 w Przemyślu, Sanoku, Mościskach, Rawie Ruskiej, Bełzie (tu w lipcu, także po pol.), Sokalu, Stanisławowie, Tłumaczu, Suczawie, w 1877 w Suczawie, Radowcach, Serecie, Storożyńcu, Czerniowcach, Śniatynie, Kosowie, Wiż-nicy, Kutach (od listopada 1877 do lutego 1878, także po pol.), w 1878 w Waszkowcach, Zaleszczykach, Horodence, Husiatynie, Buczaczu, Konopkówce, Trembowli, Tarnopolu, Podwołoczyskach, w 1879 w Podwołoczyskach, Skalacie, Brzeżanach, Podhajcach, Ułaszkowcach, Konopkówce, Kopyczyńcach, Chorostkowie, Borszczowie, Zaleszczykach, Śniatynie, Lwowie (w lecie), w 1880 w Suczawie (styczeń, luty, także po pol.), Czerniowcach, Obertynie, Konopkówce, Tarnopolu, Ułaszkowcach. Od początku 1881 do grudnia tego roku B. pobierał znów subwencję od tow. Ruska Besida i w tym czasie dawał przedstawienia wyłącznie po ukraińsku. W 1882-89 prowadził własny zespół dający przedstawienia w języku pol. i ukr. z przewagą polskich. Występował z nim w 1882 w Sanoku, Krośnie, Jaśle, Dukli, Iwoniczu, Gorlicach, Grybowie, Bochni, Tarnowie, Rzeszowie, w 1883 w Białej, Żywcu, Kętach, Andrychowie, Wadowicach, Nowym Targu, Szczawnicy (lato), Nowym Sączu (jesień), w 1884 w Gorlicach, Jasie (styczeń-kwiecień), Pilznie, Dębicy, Sędziszowie, Ropczycach, Iwoniczu (lato), Rymanowie, Sanoku, Rzeszowie, Łańcucie, w 1885 w Kołomyi, Stanisławowie, Nadwornej, Delatynie, Buczaczu, Ułaszkowcach, Czortkowie, Husiatynie, Kopyczyńcach, Tłustem, Zaleszczykach, Horodence, w 1886 w Kołomyi, Suczawie, Radowcach, Czerniowcach, Śniatynie, Ułaszkowcach, Podhajcach, Stanisławowie, w 1887 w Stryju, Brodach, Kamionce Strumiłowej, w 1888 w Krakowie (luty; początkowo w sali na Podgórzu, potem w T. Miejskim), Rabce (lato), w 1889 w Jarosławiu (luty), Przemyślu (marzec), w Rohatynie (lipiec), w Bołszowcach. 29 III 1889 w Przemyślu podczas przedstawienia ukr. sztuki „Marusia” obchodził wraz z żoną jubileusz dwudziestopięciolecia pracy scen. w Galicji. Wg S. Czarneckiego B. kierował zespołem jeszcze do 1894, ale o jego występach nic nie wiadomo. W ostatnich latach życia pracował jako urzędnik w Samborze. B. nie był wybitnym aktorem. Początkowo grał role amantów, jak np. Wacław („Stara romantyczka"), Artur („Lwy i lwice"), potem role charakterystyczne, przeważnie w sztukach ludowych, takie jak: Naum („Marusia"), Porfiry („Student na wędrówce"), Stecko („Swatanie na Honczarówce"). Duże zasługi położył jako dyrektor. Jest uważany za twórcę zawodowego t. ukr. w Galicji. Wystawiał aż nazbyt różnorodny repertuar, od fars i operetek do tragedii, dbał jednak w miarę możności o utrzymanie odpowiedniego poziomu. Prócz sztuk ukr. wystawił także wiele utworów tłumaczonych, m.in. z literatury pol., jak np. „Karpaccy górale”, „Damy i huzary”, „List”, „Chłopi arystokraci”. W okresach, kiedy nie był uzależniony od tow. Ruska Besida, często dawał przedstawienia polskie. Wg E. Szeligi wystawiał m.in. „Kościuszkę pod Racławicami”.
Emilian Baczyński
(ID: teatr.73634.1)
