„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
CHMURKOWSKI Feliks Henryk, pseud. F. Tęczyński (18 V 1896 Warszawa - 16 IV 1971 Warszawa), aktor, reżyserBył synem Kajetana Ch. i Pauliny z Gradowskich, mężem - Marii
Ch. (ślub 2 II 1920 w Warszawie). Ukończył Gimn. im. Mickiewicza w Warszawie. Od 1917 statystował w T. Rozmaitości. W 1918-20 studiował w Warsz. Szkole Dram., równocześnie występował (pod pseud. Tęczyński) w T. Żołnierskim YMCA. W sez. 1920/21 grał w T. na Pohulance, Polskim i Powszechnym w Wilnie, 1921/22 w T. Praskim w Warszawie (odtąd pod właściwym nazwiskiem). Potem występował w T. Miejskim w Lublinie (sez. 1922/23), Miejskim w Grodnie (1923/24), Popularnym w Łodzi (1924/25; w grudniu 1924 debiutował tu jako reżyser sztuki „Tajemniczy Dżems"). W sez. 1925/26 grał i reżyserował na scenie T. Miejskiego w Grudziądzu, wchodzącego w skład Zjednoczonych T. Pomorskich, 1926/27 w T. Polskim w Katowicach, 1927/28 w T. Miejskim w Toruniu, w 1928-30 w T. Nowym w Poznaniu (w październiku 1929 był z jego zespołem gościnnie w Gdańsku). Potem wrócił do Warszawy i w 1930-33 występował w T. Polskim i Małym (w 1932 także w t. Banda złączonym organizacyjnie z T. Polskim), w sez. 1933/34 w teatrach: Rozmaitości, Kameralnym, 830 i Letnim, 1934-36 w zespole TKKT, 1936-39 nadal w teatrach TKKT na scenach T. Narodowego i Nowego. W 1. trzydziestych brał też udział w objazdach Reduty. W okresie okupacji niem. był kier. administracyjnym spółdzielni koleżeńskiej „Pod Znachorem”, wraz z żoną prowadził też własny bar „Pod światełkami” w Radości k. Warszawy, gdzie zatrudniał bezrobotnych aktorów. W 1943 został aresztowany i przeszło rok był więziony na Pawiaku; zwolniony w lecie 1944, wziął udział w powstaniu warszawskim. W sez. 1945/46, 1946/47 i 1948/49 występował w T. Polskim w Warszawie. Równocześnie współpracował z innymi teatrami; grał w Studio T. MO w Warszawie (wiosna 1948), Powszechnym w Łodzi (jesień 1948), Ludowym T. Muzycznym w Warszawie (pierwsza poł. 1949), Nowym w Warszawie (jesień 1949); reżyserował w T. Ziemi Opolskiej (jesień 1949) i T. im. Węgierki w Białymstoku (wiosna 1950). W sez. 1950/51-1954/55 był w zespole T. Polskiego w Warszawie. Od sez. 1955/56 zaangażował się do T. Domu Wojska Pol. (od 1957 pn. T. Dramatyczny) i pozostał w nim do końca sez. 1967/68, kiedy przeszedł na emeryturę. W 1966 występował gościnnie w warsz. T. Współczesnym. W T. Dramatycznym w 1960 obchodził jubileusz czterdziestolecia, a w 1966 pięćdziesięciolecia pracy artystycznej. Już w młodości warunki ograniczyły typ ról Ch.; skłonność do tycia, gładka, pulchna twarz o regularnych rysach sprawiły, że od pocz. swej działalności aktorskiej grał role różnorodne, z wyraźną przewagą charakterystycznych, np. w 1921: Dziada („Sędziowie"), Profesora („Don Juan” T. Rittnera), Orgona („Dożywocie"), Redaktora („Kobieta bez skazy"), Kazimierza („Tamten"). Szybko zyskał popularność, chwalono go: za wdzięk i ciepło przydane postaci Wiktora („Żywy trup”, 1922); za elegancję i dystynkcję w rolach salonowych, np. w roli Pułkownika („Chrześniak wojenny”, 1922); za umiejętność tworzenia dobrze podpatrzonych typów: buchaltera nie widzącego nic poza swymi księgami (Marval w „Codziennie o piątej”, 1925), prowincjonalnego lekarza („Doktor w Głuszcu”, 1927), ros. inteligenckiego wykolejeńca (Artemow -” Żywy trup”, 1930). Grał też czasem główne role, takie jak: Robert („Robert i Bertrand”, 1924), Napoleon („Madame Sans Gene”, 1925), Argan („Chory z urojenia”, 1925), ale szybko został uznany za mistrza drugiego planu i epizodu. W rolach komediowych potrafił niezwykle śmieszyć, grając jednak z umiarem i bez szarży, np. jako: Liapkin-Tiapkin („Rewizor”, 1923), Kapelan („Damy i huzary”, 1924 i 1927), Malvolio („Wieczór Trzech Króli”, 1927), Stiglitz („Cnotliwy Don Juan”, 1928), Rafał Lagena („Dożywocie”, 1937), a w charakterystyczno-dram. umiał wstrząsnąć lub wzbudzić odrazę, np. jako: Stary Firułkes („Małka Szwarcenkopf”, 1926), Daum („Panna Maliczewska”, 1929), Pelikan („Dziady”, 1934). Po wojnie grał takie role, jak: Grabarz I („Hamlet”, 1947), Serwacy („Krzyk jarzębiny”, 1949), Pan de Grassins („Eugenia Grandet”, 1952), Męgorzewski („Takie czasy”, 1953), Szu-Fu („Dobry człowiek z Seczuanu”, 1956), Marszałek („Ksiądz Marek”, 1963), Elektor („Anabaptyści”, 1967). Wtedy już b. gruby, łysy, z podwójnym podbródkiem i jasnymi wypukłymi oczyma, jakby wpisał się w obiegowy wizerunek kapitalisty i wg Jaszcza specjalizował się „w rolach grubych, futrzastych bankierów, nic dziwnego, że doszedł w nich do perfekcji"; wymienić tu można: Beniamina Hubbarda („Lisie gniazdo”, 1948), Bankiera („Diabeł i Pan Bóg”, 1960), Bankiera Engibbi („Anioł zstąpił do Babilonu”, 1961), Ernesta Schlumfa („Frank V”, 1962), z tym, że jego bankierzy byli na ogół zabawni i potraktowani z żartobliwym ciepłem. W rolach komediowych rzadko posuwał się do karykatury, tak jak w „Ożenku” (1961): „pokraczny Jajecznica - ledwie ze swym brzuchem mieszczący się w drzwiach, ciężki, niedźwiedziowaty, a podskakujący jak pokojowy pudelek” („Żołnierz Polski"), natomiast, jak pisała K. Ostrowska: „większość bohaterów Chmurkowskiego, mimo pozorów komizmu, zawiera domieszkę goryczy, czy beznadziejności i smutku”.
Reżyserią zajmował się gł. w t. prowincjonalnych, a po przeniesieniu do Warszawy tylko sporadycznie (np. w 1933 w działającym parę miesięcy teatrze jednoaktówek Rozmaitości). Reżyserował przede wszystkim repertuar tzw. lekki, np.: „Robert i Bertrand”, „Drugi mąż”, „Gorąca krew”, „Głuszec”, „Ósma Żona Sinobrodego”, „Szkoła żon”, „Bolszewicy”, „Kwadratura koła”, „Grube ryby”. Recenzenci oceniali jego pracę życzliwie, zwracali uwagę na dużą kulturę lit., umiejętność tworzenia ciekawych sytuacji scen., nadawanie przedstawieniu odpowiedniego rytmu i tempa, staranność w dopracowaniu szczegółów. Po wojnie reżyserował w Opolu „Placówkę”, a w Białymstoku „Brygadę szlifierza Karhana” i „Klub kawalerów”. Zarówno w okresie międzywojennym, jak i po wojnie grał w wielu pol. filmach, występował też w słuchowiskach radiowych. Był aktywnym działaczem ZASP-u; w 1932 i 1947 wybrany do Zarządu Głównego, w 1948 został prezesem Zarządu Głównego i Naczelnej Rady Artyst. i pełnił te funkcje do rozwiązania ZASP-u w 1950. Od 1959 był członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP, od 1967 wiceprzewodniczącym Kapituły Członków Zasłużonych. W końcu 1. pięćdziesiątych zainicjował i zorganizował w Warszawie Kasy Teatralne SPATiF-u.
Feliks Henryk Chmurkowski
(ID: mi.94)
Zaloguj się
ca 1890-1896
![[podgląd]](/img/metrskan/1248757.jpg){kind=link}
