„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
RACHWALSKI Józef Ignacy (7 V 1911 Warszawa - 9 II 1980 Warszawa), scenografBył synem Ignacego R., restauratora, i Heleny ze Staszewskich, bratem aktorki Barbary R., mężem najpierw => Ewy Soboltowej, potem Ireny Pronaszkowej, wdowy po A. Pronaszce. Po ukończeniu Gimn. im. Rejtana w Warszawie rozpoczął naukę w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, a nast. studiował (do 1938) na Wydz. Malarstwa warsz. ASP pod kier. T. Pruszkowskiego. Po udziale w kampanii wrześniowej 1939 przebywał w oflagu w Murnau (do 1945); współpracował z t. obozowym, m.in. zrobił scenografię do „Trafiki pani generałowej” (1942). W 1946 wrócił do Polski. W 1947 po ukończeniu rocznego kursu scenograficznego przy PWST w Łodzi pod kier. W. Daszewskiego został jego asystentem w T. Wojska Pol.; w 1949 opracował w tym teatrze swoją pierwszą samodzielną scenografię do „Synów”. W tym samym roku projektował, wraz z E. Soboltową, scenografię do „Kramu z piosenkami” (insc. L. Schillera). Był autorem plakatów do większości przedstawień T. Wojska Pol.; opracował graficznie numer 30 „Łodzi Teatralnej”, poświęcony „Na dnie” (1949). W 1949, po objęciu dyr. T. Polskiego w Warszawie przez Schillera, zaangażował się tam jako scenograf (miał projektować scenografię do planowanej przez Schillera insc. „Kordiana"), wkrótce jednak zwolnił się na własną prośbę i wrócił do Łodzi. W sez. 1949/50-1959/60 był scenografem T. Nowego; projektował dek. i kostiumy do wszystkich prawie przełomowych prem. tej sceny, od socrealistycznych: „Makara Dubrawy” (1950), „Bohaterów dnia powszedniego”, „Zwycięstwa” (1951), przez „odwilżową” „Łaźnię” (1954), „Noc listopadową”, „Święto Winkelrida” (1956), po „Barbarę Radziwiłłównę” i „Żywot Józefa” (1958).
Pierwsze realizacje utrzymane były w obowiązującej konwencji realistycznej, która zaszkodziła gł. inscenizacji „Horsztyńskiego” (1951). Jednak R. niezwykle szybko i przekonywająco zerwał z estetyką przełomu 1. czterdziestych i pięćdziesiątych. W „Łaźni” stworzył dek. w duchu groteski: umieścił na scenie monstrualne biurko i mównicę, kostiumy aktorów zamiast kieszeni miały koperty, a na ramionach przypięte paragrafy. W „Nocy listopadowej” zrezygnował z tradycyjnego pokazywania Łazienek na rzecz ogromnych schodów, na które padali podchorążowie. Lekka, ażurowa dek. do „Święta Winkelrida” nawiązywała w sposób ironiczny do „minionego okresu”, podkreślały to kostiumy. Najważniejsze realizacje R. powstały we współpracy z K. Dejmkiem, którego intencjom reżyserskim nadawał sugestywny, plastyczny kształt; towarzyszył temu reżyserowi od jego debiutu („Poemat pedagogiczny”, 1951). W sez. 1960/61 zaangażował się do Opery Łódzkiej, gdzie był scenografem do końca sez. 1964/65; opracował trzynaście przedstawień, m.in. „Casanovę” 1961, „Cyganerię” 1962, „Bal maskowy” 1963. Współpracował wówczas z T. im. Jaracza (m.in. „Ondyna” 1961, „Nagi król” 1963, „Wassa Żeleznowa” 1964), T. Powszechnym (m.in. „Dwanaście krzeseł” 1962, „Przygoda z Waterlandem” 1963) i T. Ziemi Łódzkiej. Poza Łodzią pracował sporadycznie, np. w T. im. Bogusławskiego w Kaliszu (1952), T. Ludowym w Warszawie (1956), T. im. Mickiewicza w Częstochowie (1961). W 1965 musiał zrezygnować z pracy z powodu ciężkiej choroby.
Miał wielką zdolność dostosowywania swych prac do koncepcji reżysera; jak pisał Z. Strzelecki „jego prace cechowało ścisłe powiązanie z tekstem dramatycznym i zespołem teatralnym, intelektualny stosunek do dramatu, wreszcie warsztat graficzny”.
Józef Ignacy Rachwalski
(ID: psb.30787.6)
Zaloguj się
1922-1993
