Eleonora Leontyna Żuczkowska (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

HALPERTOWA Leontyna, właśc. Eleonora H., z Żuczkowskich (14 IV 1803 Puławy - 19 III 1895 Warszawa), aktorka
Był córką Grzegorza Żuczkowskiego i Anny z Gołębioskich, żoną => Borysa H. Do 1836 używała na scenie nazwiska Żuczkowska. Brak wiadomości dotyczących jej życia przed pierwszymi występami w t. warszawskim. Niektóre źródła informują, że pierwsze kroki na scenie stawiała w zespole prowincjonalnym K. Bauera, inne sugerują, że była uczennicą B. Kudlicza. W 1821 debiutowała w T. Narodowym w Warszawie: 12 IV w roli Sabiny („Horacjusze"), 26 IV w roli Emilii („Cynna"), 22 V w komedii „Karykatury”, nie została jednak zaangażowana. Nie wiadomo, czy w 1821-23 występowała w innych teatrach. 4 I 1824 ponownie debiutowała w Warszawie rolą Ryxy („Ludgarda") i została przyjęta. W t. warsz. występowała do końca swej kariery aktorskiej (z dwuletnią tylko przerwą w 1830-32). Na początku 1824 H. grała m.in. Joannę („Dziewica Orleańska"), rolę tyt. w „Fedrze” J. Racine'a i Klarę („Matka rodu Dobratyńskich"). W tymże roku wzięła udział w serii przedstawień warsz. T. Narodowego w Płocku, Poznaniu i Kaliszu; grała wówczas przede wszystkim role tragiczne, m.in. Szimenę („Cyd"), Alzyrę („Alzyra"), Ludwikę („Intryga i miłość"), Hedelmonę (czyli Desdemonę - „Otello” w przeróbce J. Ducisa). Wkrótce stała się groźną rywalką J. Ledóchowskiej. W 1825 osiągnęła wielki sukces w roli Hermiony („Andromacha” J. Racine'a). Wskutek sytuacji istniejącej w t. warsz. w 1825-30 H. zmuszona była grać przede wszystkim w melodramatach i komediach. Początkowo role te sprawiały jej pewne trudności, przezwyciężyła je jednak szybko; stała się wkrótce świetną wykonawczynią ról fredrowskich, m.in. Zofii („Przyjaciele") i Elwiry („Mąż i żona"). W 1827 zagrała swą pierwszą rolę charakterystyczną - Viardę („Precjoza"), budząc sensację i zachwyt jej interpretacją. Następne sukcesy przyniosły H. role w komediach: w 1829 - Malwina („Malwina, czyli Małżeństwo ze skłonności"), a w 1830 - Amelia („Księżna i paź"); obie sztuki wystawiono w jej przekładzie. W tym czasie grała już z pełną swobodą w komediach „wyższych”. W 1830 chciała wyjechać do Paryża, ale nie udało się jej zrealizować tego zamiaru. W tymże roku wyjechała do Lwowa, gdzie zdobyła ogromne powodzenie występując od 24 IX do 6 XII 1830 w trzynastu rolach (znanych już w Warszawie); szczególnie podobała się jako Amelia („Trzydzieści lat, czyli Życie szulera"), Joanna („Dziewica Orleańska") i Jadwiga („Harald"). 4 XII 1831 wystąpiła w Krakowie w roli Barbary („Barbara Radziwiłłówna” A. Felińskiego), po czym przypuszczalnie odbyła podróż za granicę. W 1832 wróciła do Warszawy (występy wznowiła 5 VIII), a powrót jej został radośnie powitany przez publiczność i recenzentów, którzy spodziewali się słusznie, że artystka tej miary zdoła nieco ożywić t., na którym przygnębiająca atmosfera popowstaniowa wycisnęła swoje piętno. Od chwili otwarcia nowych t. - Wielkiego i Nowego Rozmaitości występowała na obu scenach. Sytuacja repertuarowa zmusiła ją w tym czasie do zupełnego zaniechania ról tragicznych. W 1834 grała m.in. w komediach E. Scribe'a, a w premierowym przedstawieniu „Ślubów panieńskich” wystąpiła w roli Klary. Najczęściej grała w komediach salonowych i melodramatach, które dostarczały jej pola do efektownych popisów aktorskich. W rolach „namiętnych kochanek i nieszczęśliwych heroin” wyciskała widzom łzy z oczu, toteż jej nazwisko na afiszu gwarantowało doskonałą frekwencję. 24 XI 1836 odbył się w Warszawie jej ślub z Borysem Halpertem; od 30 XI tego roku zaczęła używać w pracy scen. nazwiska męża. Był to okres pełnego rozkwitu jej talentu. 27 VI 1837 grała główną rolę, Jenny, w przetłumaczonym przez siebie melodramacie „Wariatka”. Rola ta stała się jednym z największych jej sukcesów scenicznych. W tymże roku pojawiły się w prasie zagranicznej (niem. i franc.) artykuły wyrażające zachwyt dla wielkiego talentu Halpertowej. Jednocześnie w prasie pol. zaczęto atakować pozycję artystki w sposób dość niewybredny, toteż myślała ona nawet o ustąpieniu ze sceny. W ostatnim dziesięcioleciu swych występów na scenach obu t. warsz. w tzw. pierwszych rolach nie miała możliwości grania w sztukach, które by najbardziej odpowiadały rodzajowi jej talentu (brak w repertuarze Szekspira i Schillera). Nadal więc szukała dla siebie ról w melodramacie, a zachęcona powodzeniem „Wariatki”, a także „Rity Hiszpanki”, poddała się gustom publiczności i zaczęła nieco przerysowywać niektóre odtwarzane przez siebie postacie w melodramatach. Natomiast gra jej w repertuarze komediowym spotykała się z równie entuzjastycznym przyjęciem krytyki, jak i publiczności. W końcu lat czterdziestych występowała coraz rzadziej. W 1849 nie pokazywała się na scenie przez wiele miesięcy. Kiedy 15 XI 1849 wystąpiła w roli tyt. w dramacie „Maria Joanna”, przyjęto ją entuzjastycznie; występy jej ograniczyły się jednak tylko do kilku przedstawień. W następnym roku przebywała na kuracji w Busku, stamtąd wyjechała za granicę. W końcu 1850 występowała jeszcze kilkakrotnie, w poł. grudnia tego roku złożyła podanie o zwolnienie (powodem jej odejścia z t. było podobno nerwowe drżenie głowy). W 1851 pożegnała publiczność serią przedstawień zakończonych benefisem, na który wybrała przełożoną przez siebie „Adriannę Lecouvreur”. Przedstawienie pożegnalne (26 II 1851) stało się ostatnim wielkim triumfem artystki. W 1859 ukazała się jeszcze raz na scenie - w stulecie urodzin F. Schillera deklamowała jego „Rękawiczkę”.
Obdarzona była świetnymi warunkami zewnętrznymi; zaliczano ją do najpiękniejszych kobiet epoki. Wysoka i zgrabna, miała regularne rysy twarzy, małe usta i duże, wyraziste, niebieskie oczy. „Wszystkim obdarzyła ją natura, co stworzyć może wielką artystkę” - pisał w początkach jej kariery K.W. Wójcicki. Głos piękny, chociaż niezbyt donośny, wyszkoliła znakomicie.
Początkowo naśladowała w grze J. Ledóchowską, ale dzięki swej indywidualności szybko zaczęła przezwyciężać panujące w T. Narodowym tradycje klasycznej konwencji aktorskiej, wprowadzając do swej gry większą prostotę. H. i jej długoletniemu partnerowi, Wojciechowi Piaseckiemu, zawdzięczano pojawienie się w t. warsz. nowego stylu gry, bliższego współczesnym gustom. Role swoje zawsze opracowywała starannie; odtwarzane przez nią charaktery były po mistrzowsku wycieniowane. Przekazała swoim następcom znakomicie opanowaną sztukę mówienia, która stała się piękną tradycją tej sceny. J. Kotarbiński wspominał: „Mój mistrz i nauczyciel, Królikowski, wywodził swą umiejętność od Halpertowej, jako reformatorki dykcji opartej na prawdzie i naturalności w przeciwieństwie do patosu dawnej szkoły pseudoklasycznej”. Była aktorką o ogromnej skali talentu, największą w swoim okresie. Świetna odtwórczyni tragicznych postaci Fedry czy Andromaki J. Racine'a, czarowała jednocześnie wdziękiem i lekką interpretacją Mirandoliny C. Goldoniego. Po mistrzowsku umiała wydobywać podteksty, które widownia, admirująca jej grę, zawsze pojmowała. Zgodnie z potrzebami swego talentu próbowała (ale bez większych rezultatów) przywrócić w repertuarze t. warsz. tragedię. W 1844 ukazała się we fragm. „Cyda” i „Fedry”, w 1845 - we fragm. „Horacjuszów” i „Dziewicy Orleańskiej”, a wreszcie w grudniu 1845 „Dziewica Orleańska” została wystawiona w całości z H. w roli tytułowej. Z dużym powodzeniem wprowadzała na scenę warsz. utwory J. Korzeniowskiego. Powszechnie uważano, że wielką popularność swych sztuk zawdzięczał on jej znakomitym kreacjom; Cecylia („Panna mężatka") w wykonaniu H. przeszła do legendy t. pol., a Szenionowa („Żydzi") - to jej drugi wielki triumf w roli charakterystycznej. Poza pracą aktorską w t., przełożyła dla sceny pol. kilkanaście sztuk francuskich. Poważnie liczono się ze zdaniem artystki w sprawach teatralnych. Niezwykle trafnie potrafiła oceniać rodzaj i skalę talentu młodych debiutantów. W latach trzydziestych zainteresowała się rozwojem dwóch aktorów: A. Żółkowskiego-syna i B. Dawisona. W 1845-47 pracowała w warsz. Szkole Dramatycznej; jej uczennicami były m.in. E. Ziemińska, J. Mazurowska.
Po zejściu ze sceny była przez czterdzieści cztery lata emerytką. Przez cały ten czas interesowała się życiem teatr. Warszawy; chodziła do t., pomagała w organizowaniu przedstawień amatorskich, nie odmawiała cennych uwag swoim następczyniom. Była też członkiem jury konkursów dram., współpracując z F. Skarbkiem. Do późnej starości miała umysł żywy i gromadziła wokół siebie liczne grono przyjaciół. Gdy umierała w dziewięćdziesiątym drugim roku życia, tylko nieliczni pamiętali ją ze sceny, ale w dniu pogrzebu zostały odwołane próby w t. warszawskich.

Eleonora Leontyna Żuczkowska (ID: psb.8143.5)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Stryjowie lub wujowie oraz ciotki, i kuzynki

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi