Jan Kazimierz Tatarkiewicz (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

TATARKIEWICZ Jan Kazimierz (28 IX 1843 Warszawa - 2 XII 1891 Warszawa), aktor, reżyser
Był synem Stanisława T., chirurga, i Weroniki z Kamińskich, bratem => Stanisława T. Ukończył gimn. realne, później prawdopodobnie uczył się w szkole felczerskiej. Wg J. Kotarbińskiego był uczniem J. Rychtera i J. Chęcińskiego w warsz. Szkole Dramatycznej, wg innych opracowań uczył się prywatnie u J. Chomanowskiego i A. Trapszy. Mimo sprzeciwów rodziny w 1860 zaangażował się do zespołu J. Pfeiffera w Radomiu lub w Kielcach, gdzie wystąpił po raz pierwszy w niemej roli Służącego („Żydzi"). Pod dyr. J. Pfeiffera grał w 1860-63 w t. krak., m.in. Rizzia („Maria Stuart” J. Słowackiego), Wacława („Zemsta"). W 1863 opuścił scenę. W 1864 zaczął pracować jako aplikant w magistracie warszawskim. W tym okresie ożenił się w Warszawie z Zofią Julią Thiess. W 1866 uzyskał zgodę na debiut w WTR; 13 I wystąpił w roli Juliusza Franka („Fortepian Berty"), a 27 I w roli Fryderyka Breville („Maria Mulatka") i został zaangażowany do zespołu dramatu. Na scenie warsz. pozostawał do 1891. Od 19 do 30 V 1888 występował gościnnie w t. krakowskim. Czynny przez cały czas jako aktor, od 13 VI 1878 do końca życia był „reżyserem dramatu i komedii”, zaś od listopada 1880 do 1882 głównym reżyserem WTR (z tytułem „dyrektor teatrów warszawskich"). Od czerwca 1891, gdy jednoosobowe kierownictwo zostało zmienione na kolegialne, część obowiązków reżyserskich i kierowniczych przejęli od T.: J. Kotarbiński i B. Ładnowski. 10 V 1891 obchodził jubileusz dwudziestu pięciu lat pracy w t. warsz.; grał wtedy Armanda („Dama kameliowa"), a H. Modrzejewska wystąpiła w roli tytułowej. Ostatnią jego rolą był znakomicie zagrany Henryk Didier („Przeszkoda"); była to też jego ostatnia praca reżyserska. Na scenie wystąpił po raz ostatni 13 XI 1891 w roli Księcia de Birac („Księżna Jerzowa").
"Na scenie prezentował się efektownie: był wysokiego wzrostu, szczupły, dystyngowany, ładnie zbudowany” (P. Owerłło). Mimo lekkiego zeza „jego blada, ładna twarz, wysoki wzrost i smukła postać stworzyły mu warunki odpowiednie do ról kochanków” (H. Modrzejewska). W takich też rolach dzięki talentowi, inteligencji, pracowitości i pamięci (miał b. duży repertuar), zdobył sobie w krótkim czasie stanowisko pierwszego amanta. Początkowo grywał także role bohaterskie, takie jak: Romeo („Romeo i Julia"), Don Carlos („Don Carlos"), Henryk Darnley („Maria Stuart” J. Słowackiego), Zbigniew („Mazepa"). Był w nich najzupełniej poprawny, ale zbyt konwencjonalny. Nie wystarczało mu w tych rolach głosu, przyjemnego i dźwięcznego, lecz niezbyt silnego. „Najodpowiedniejszym polem do działania pana Tatarkiewicza, sferą w której talent jego czuje się samoistnym i twórczym, jest salon” - pisał Wł. Bogusławski. Był istotnie doskonałym amantem salonowym, serio, wytwornym, eleganckim; „trudno zaiste o bohatera salonowego, kochającego się z większym taktem, z męską godnością, z właściwszą miarą w postawie, w gestach, w dykcji” (Wł. Bogusławski). Do najdoskonalszych jego ról w tym rodzaju należały: Armand („Dama kameliowa"), Raul de Geran („Iskierka"), de Cha-vigny („Kaprys"), Juliusz Frank („Fortepian Berty"), Roswein („Dalila"), Książę de Birac („Księżna Jerzowa"). Wg A. Grzymały-Siedleckiego „przełamał wiekowy szablon amanta. Przed nim te role traktowano wyłącznie jako aparat do deklamowania tyrad miłosnych”, a T. w każdej „starał się znaleźć jakiegoś człowieka” i każdej nadawał rys charakterystyczny, co wywoływało zachwyty krytyki. Jego charakterystyczni amanci grani byli z werwą, lekkością i swobodą. Do kreacji tych należy cały szereg postaci fredrowskich, a szczególnie: Dolski („Wielki człowiek do małych interesów"), Albin („Śluby panieńskie"); nadto: Ernest („Małżeństwo Apfel"), Zdzisław („Radcy pana radcy"), Julian („Nietoperze"), Wacław („Mentor"), Edmund Zawilski („Dworacy niedoli"), Żądełko („Krytycy"), Hilary („Mąż z grzeczności"), Łubin („Fałszywe blaski"), Fontelais („Na łasce zięcia"), Edgar („Fałszywi poczciwcy"), Perdican („Nie igra się z miłością"). „Jako amant komiczno-charakterystyczny miał tyle temperamentu i humoru, że kiedy wpadał w ferwor komizmu, teatr trząsł się od śmiechu i oklasków”, natomiast „w rolach lirycznych posiadał łezkę w głosie i mówił z patosem, podówczas bardzo modnym” - twierdził P. Owerłło. Przez długi okres był jednym z najulubieńszych aktorów sceny warszawskiej. Jako reżyser zasłużył się w trudnym okresie, zwłaszcza po dymisji S. Muchanowa. Już w ciągu dwóch pierwszych lat działalności reżyserskiej wystawił „Makbeta” (1878), „Króla Leara” (1879), „Antoniusza i Kleopatrę” (1880) oraz „Fausta” i „Fedrę” (1880), w następnych latach m.in. „Norę” i „Podpory społeczeństwa” (1882), „Sen nocy letniej” (1884), „Wieczór Trzech Króli” (1885), „Honor” (1891). Oczywiście premiery te ginęły w powodzi ulubionej ówcześnie komedii salonowej, ale i tu T. starał się dawać pozycje najwartościowsze. Wiele dramatów wprowadził na scenę we własnych przekładach (gł. z franc.) i adaptacjach. Dzięki swoim ambicjom i smakowi cieszył się dużym autorytetem i podniósł prestiż reżysera WTR. Był też uzdolnionym muzykiem. Skomponował muzykę do wielu utworów dram., m.in. do „Grzeszków babuni”, „Męża pieszczonego”, „Barkaroli”.

Jan Kazimierz Tatarkiewicz (ID: sw.118684)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Stryjowie lub wujowie oraz ciotki, i kuzynki

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi