Józefa Wiktoria Franciszka Truskolaska (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

LEDÓCHOWSKA Józefa Wiktoria Franciszka, z Truskolaskich (5 III 1781 Lwów - 14 III 1849 Warszawa), aktorka
Była córką => Tomasza Truskolaskiego i - Agnieszki T. z Marunowskich. Do 1801 występowała pod nazwiskiem panieńskim. Debiutowała w warsz. T. Narodowym 3 VI 1792 w roli Eugenii („Żona zazdrosna"). W 1796-97 występowała w warsz. antrepryzie swego ojca, a po jego śmierci, od 1798 w antrepryzie matki, grając przeważnie w komediach i dramach. Latem 1797 towarzyszyła prawdopodobnie Truskolaskim w ich podróży do Poznania (czerwiec-lipiec) i Gdańska (sierpień). W 1799 wraz z matką przeszła do warsz. zespołu W. Bogusławskiego, gdzie debiutowała 1 IX w roli tyt. w tragedii „Inez de Castro”. W warsz. T. Narodowym występowała do maja 1801 (9 V 1801 grała Xymenę - „Cyd"). 10 V 1801 wyszła za mąż za Stanisława Ledóchowskiego i opuściła scenę. Z mężem rozstała się, jak się zdaje, po rocznym zaledwie pożyciu; do t. warsz. wróciła jednakże dopiero w roku 1805 (24 X) w roli Galatei („Pigmalion i Galatea, czyli Obraz kobiet"). Od 22 VI do 6 VII 1807 występowała z częścią zespołu t. warsz. w Poznaniu, a od 13 VIII do 8 X 1809 - w Krakowie. W 1808 podczas konfliktu Bogusławskiego z aktorami, L. na kilka miesięcy (od maja do września 1808) wycofała się z teatru. W 1808-09 grała bardzo często w przeważającym wówczas na warsz. scenie franc. repertuarze komediowym oraz w nowych dramatach, m.in. w popisowej roli Flory („Duch opiekuńczy, czyli Diabeł niewieści") i w roli Elizemy („Puszcza pod Hermansztadt"). Znana do tej pory jedynie jako odtwórczyni tragicznych bohaterek Voltaire'a, zaczęła teraz występować w klasycznej tragedii narodowej. W 1810-13 grała m.in. Barbarę („Barbara Radziwiłłówna” F. Wężyka), Helenę („Gliński"), Heligundę („Heligunda"), Aldonę („Mendog"). Role te przyniosły jej miano pierwszej aktorki narodowej. Nazywano ją „chlubą sceny polskiej”. Wielki sukces odniosła również w roli Lady Makbet („Makbet"; 17 III 1812). Kreacja ta przeszła do historii pol. sztuki aktorskiej. Za dyr. L. Osińskiego grała z powodzeniem takie role jak: Idama („Sierota chiński"), Matylda („Malhek Adhel"), Izabela („Filip"), Wisława („Bolesław Wtóry”, a także Barbarę Radziwiłłównę w tragedii A. Felińskiego (1817), Atalię („Atalia"), Ludgardę („Ludgarda") i Amenaidę („Tankred"). Po premierze „Ludgardy”, latem 1816, wyjechała na kurację do wód. W 1817 występowała gościnnie w Poznaniu (od 20 VI do 7 VII 1817). W 1818 grała Elżbietę („Hrabia Essex"), Wirginię („Wirginia"), Zairę („Mahomet") oraz na swój benefis - bohaterkę tyt. w tragedii „Wanda, królowa polska”. Następnie wyjechała do Wilna, gdzie występowała od 14 V 1818 do 25 IX 1819 grając m.in. w „Fedrze”. W 1820-21 występowała ponownie w t. warszawskim. Najważniejsze jej role z tego okresu: Salmona („Machabeusze, czyli Wzięcie Jerozolimy"), Prakseda („Żółkiewski pod Cecorą"), Joanna („Dziewica Orleańska") i Andromaka („Andromaka"). Od 13 VII 1821 do 7 XI 1822 ponownie występowała w Wilnie (tym razem udała się tam prawdopodobnie w wyniku zatargu z dyr. t. warsz.); grała m.in. Helenę („Helena, czyli Hajdamacy na Ukrainie") i Malwinę („Upiór"). Na scenę warsz. powróciła 7 XII 1822. W lecie 1823 występowała gościnnie z aktorami warsz. w Płocku, Poznaniu i Kaliszu. W 1823-24 była u szczytu sławy; grała wtedy m.in. Luizę („Intryga i miłość"), Klitemnestrę („Agamemnon"), Dorymenę („Szkoła obmowy"), Meropę („Meropa"), Sabinę („Horacjusze"), Alzyrę („Alzyra"), Kornelię („Śmierć Pompejusza"), Jokastę („Edyp” I. Humnickiego) oraz Panią Kapulet („Groby Werony"). W 1825 zagrała trzy nowe role tragiczne: Rassę („Krakus"), Andromakę w nowym tłum. F. Morawskiego oraz Argię („Antygona” V. Alfieriego) i tylko jedną komiczną - Dorotę („Krakowiacy i Górale"). Od 1826 grała nowe role rzadko, utwierdzając swoją sławę „pierwszej aktorki polskiej” przeważnie w dawnym i dobrze opanowanym repertuarze. Swoją karierę w tragedii narodowej zakończyła rolą Hippodamii w „Pelopidach” (1830). Po raz ostatni wystąpiła na scenie 18 X 1833 podczas swego benefisu w roli baronowej Voldemar („Amalia Mansfield"). Zwolniona z t. została od 30 VI 1834; przeszła wtedy na emeryturę. Była wysoka, smukła, cechowała ją „majestatyczna postać z klasycznymi rysami twarzy, podobna do typu Rzymianki w posągach”. Twarz miała „lekko ospą naznaczoną”, toteż „używać musiała grubo blanszu i różu, przez co gra jej oblicza mniej miała wyrazu”. Być może z tego samego powodu chętnie trzymała się głębi sceny, w owych czasach gorzej oświetlonej. Jej oczy, „czarne, duże, wymowne, przybierały wszelki wyraz, jaki im nadać chciała”, były „pełne ognia, blasku życia”. Głos miała niezbyt duży, być może zresztą oszczędzała go z powodu „choroby piersiowej"; w każdym razie zdarzało się, że w tylnych rzędach bywała źle słyszana. Ceniono natomiast jej dykcję, giętkość głosu i skalę, która była tak szeroka, że „pozwalała jej przechodzić z mezzosoprano do contralto i niżej jeszcze, do tonów głuchych, jakby spod ziemi wychodzących”. (Wszystkie cytaty z K.W. Wójcickiego i J. Fałkowskiego za J. Lipińskim). W dramach bywała ganiona przez klasycystyczną krytykę za przesadny gest i „zbyteczne zgięcia ciała”, a także za nienaturalność w komedii. Z czasem jednak nawet Iksowie przyznawali, że stosuje się do ich rad i bywa także świetną aktorką komediową. Wyjątkowych pochwał doczekała się od nich w 1816 za rolę Anieli („Zmyślone niewiniątko"). „Tam aktorki nasze brać powinny wzór tej gry spokojnej, tych naturalnych zmian głosu w opowiadaniu, tej dowcipnej złośliwości w spojrzeniu i rozmowie i tych gestów pełnych wdzięku, które znamionują grę pani Ledóchowskiej”. Szczególnie wysoko oceniono łatwość, z jaką „z jednej do drugiej przechodzi odmiany, wierność, z którą gra prawdziwą, a zmyśloną udaje rolę, z jaką wystawia rozpacz i tkliwość, prostotę i dowcip, udaną niezręczność i naturalne wdzięki”.
Największe sukcesy odnosiła jednak w tragediach, które były właściwą domeną jej talentu. Obdarzona bujnym temperamentem, ujmowanym jednak w karby surowej dyscypliny, stosowała w rolach tragicznych gest wyrazisty, ale bardzo oszczędny, przybierała pozy „posągowe”, niezawodnie wzorowane na sławnych rzeźbach starożytności, a największe wrażenie wywierała przy pomocy deklamacji, wyrażającej gwałtowne uczucia, szczególnie żalu i rozpaczy. Powszechny zachwyt wywoływała jej „wymowa rzewna, płacząca łzami, umiejąca dobyć z serca słuchaczy litość, współczucie i boleść nawet”. (Wójcicki). W niektórych rolach „krzyk jej rozdzierał serce” (Falkowski). Krytycy stawiali ją innym aktorkom za wzór z racji kunsztowności jej gry, wiernej klasycznym regułom, uderzającej rozmaitością i trafnością intonacji, temp, modulacji głosu, gdy przychodziło wyrazić rozwój uczuć lub sprzeczne uczucia w sercu bohaterki. W świadomości ogółu była największą tragiczką pol. przed wystąpieniem H. Modrzejewskiej. Jej partnerem w tragediach był początkowo M. Szymanowski. Od wiosny 1815 coraz częściej zastępował go I. Werowski, z którym L. związała się na wiele lat. Romans ten, mimo swej „wszeteczności”, jak to określili Filomaci (Werowski, żonaty i ojciec dwóch córek, nie mógł czy nie chciał rozwieść się z żoną), obfitujący w dramatyczne epizody, przeszedł do legendy teatralnej.

Sejm-Wielki.pl [start]	M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego	Zaloguj się kontakt
Spisy alfabetyczne i tematyczne Imię Nazwisko:

Józefa Wiktoria Franciszka Truskolaska (ID: 14.63.268)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Stryjowie lub wujowie oraz ciotki, i kuzynki

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi