„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
TRAPSZO Anastazy Franciszek (2 V 1832 Zamość - 11 VII 1898 Kraków), aktor, reżyser, dyr. teatruBył synem Franciszka Ksawerego T., urzędnika, i Domiceli z Kwasiborskich, ojcem - Marcelego T., => Stanisława T.,=> Ireny T. i => Tekli T. W 1853 ukończył w Warszawie gimn. realne i jako zdolny matematyk został nauczycielem tego przedmiotu, najpierw w Pińczowie, potem w Warszawie. W 1854 wstąpił do warsz. Szkoły Dramatycznej; był uczniem J.T.S. Jasińskiego. Debiutował we Lwowie 31 X 1856 jako Stanisław („Hrabia na Walorach"); w lecie 1857 był kierownikiem zespołu lwów. podczas wyjazdu do Brodów i Przemyśla. Na sez. 1857/58 zaangażował się do zespołu T.A. Chełchowskiego i P. Ratajewicza w Lublinie. 13 IV 1858 debiutował w WTR w roli Bernarda („Mauprat"); zaangażowany do zespołu dramatu, pracował tu do 1866. W 1861 i 1862 brał udział w konspiracji; w 1863 aresztowany, został zwolniony dzięki staraniom A. Żółkowskiego i W. Bąkałowieżowej. W 1864 opracował szczegółowy projekt założenia t. ludowego, zatwierdzony w 1865 przez Radę Administracyjną pod przewodnictwem namiestnika F. Berga. Wskutek nieporozumień między Bergiem i dyr. Komisji Spraw Wewnętrznych księciem Czerkaskim, projekt ten nie był jednak zrealizowany, podobnie jak i przygotowany przez T. plan reorganizacji zespołów prowincjonalnych w zaborze ros.; obejmował on m.in. współpracę dyrekcji w zakresie repertuaru i uzgadniania tras objazdu, poddanie zespołów pod opiekę WTR, wprowadzenie nadzoru artyst. i utworzenie w Lublinie szkoły dram. dla t. prowincjonalnych. Czynny przez cały czas jako aktor, T. dawał również lekcje deklamacji i gry aktorskiej. W 1865 wykładał deklamację w warsz. Instytucie Muzycznym. Od 16 do 27 III 1866 występował gościnnie w zespole P. Ratajewicza w Lublinie, a 14 V tego roku w t. krak. w roli Cześnika („Zemsta") oraz: w mono-dramacie „Pan Stefan z Pokucia”.
Od 21 VI do 16 IX 1866 kierował w Lublinie zespołem, do którego należeli przede wszystkim jego uczniowie. Zaangażował też młodego B. Leszczyńskiego, na gościnne występy zaprosił I. Aldridge'a. W poł. września wyjechał z zespołem do Radomia, skąd wrócił 21 X do Lublina na sez. 1866/67. 1 IV 1867 wyruszył do Radomia i tu grał do 10 VII. W 1867 występował też ze swym zespołem w Piotrkowie (13 VII-21 VIII), Łodzi (24 VIII -17 X), Częstochowie i Kaliszu. Od grudnia 1867 do marca 1871 Kalisz był stałą bazą jego zespołu. Stąd wyjeżdżał odwiedzając m.in. Pleszew (październik 1868), Kielce (styczeń 1869), Pleszew (kwiecień 1869), Konin (czerwiec 1869), Koło (lipiec 1869), Sieradz: (październik 1869), Pleszew (kwiecień i maj 1870), Piotrków (maj 1870), Konin (czerwiec 1870), Koło (lipiec 1870), Włocławek (sierpień 1870), Łowicz (wrzesień 1870), Piotrków (od marca do 10 VI 1871). W 1871 uzyskał pozwolenie na całospektaklowe przedstawienia w ogródkach warsz. i grał do 1877 w teatrzykach: Tivoli (13 VI-12 IX 1871, 13 VI-12 IX 1872, 25 IX-30 IX 1874), Alhambra (13 VI-12 IX 1872, 13VI-13IX 1873, 12VI-30IX 1874, 1 VI-13 IX 1875, 14 VIII-14 IX 1877), Eldorado (30 V-30 IX 1876), Arkadia (2 VI-13 IX 1877). Poza letnimi sez. w warsz. t. ogr. zespół gościł w wielu miastach takich jak: Płock (wrzesień 1871), Lublin (wrzesień 1871-25 III 1872), Radom (kwiecień 1872), Kielce (od 14 V 1872), Lublin (19 IX 1872-7 IV 1873), Radom (kwiecień 1873), Piotrków (maj 1873), Częstochowa (październik 1873), Łódź (6 XI-12 XI 1873), Kalisz (16 XI 1873-19 III 1874), Łomża (marzec 1874), Częstochowa (wrzesień 1874), Piotrków (listopad 1874), Łódź (grudzień 1874 - styczeń 1875), Radom (październik 1875, tu wspólnikiem jego był M. Kopystyński), Lublin (23 X 1875-27 V 1876), Łódź (3 X 1876-19 II 1877), Częstochowa (22 II-25 III 1877), Piotrków (od 28 III i ponownie od 8 V do 19 V 1877). W ostatnim sez. ogr. stracił T. 15 000 rubli i zbankrutował. Z resztą zespołu wyjechał wtedy do Piotrkowa (10 X-30 XI 1877), potem grał w Kaliszu, w grudniu 1877 i początku stycznia 1878 w Częstochowie, resztę stycznia spędził w Piotrkowie, skąd wrócił do Kalisza (28 I -30 V 1878). Po kilku dniach w Sieradzu udał się do Łodzi (5 VI-10 VII 1878), potem do Lublina (13 VII 1878 - kwiecień 1879), stąd do Łodzi (maj-czerwiec 1879), Ciechocinka (20 VI-lipiec 1879), od października 1879 do wiosny 1880 dawał przedstawienia w Płocku w kwietniu 1880 w Radomiu. Od 4 IX do 15 IX 1880 występował w warsz. T. Letnim w rolach: Kaniowy („Miód kasztelański"), Jagona („Otello"), Cześnika („Zemsta"). Później ze swym zespołem występował w Łowiczu (wrzesień-październik 1880), Łęczycy (listopad-grudzień 1880), Kutnie (styczeń 1881) i Siedlcach, następnie w Lublinie (1 V-18 IX 1881), Puławach (wrzesień-październik 1881), Łęcznej i znowu w Siedlcach (grudzień 1881), Łęczycy (styczeń 1882), Kaliszu (kwiecień 1882). W tym czasie okresowo kierownikiem zespołu był oficjalnie jego syn Marceli (m.in. w Łowiczu, Lublinie i Puławach), w rzeczywistości zespół prowadził zapewne Anastazy T. Następnie przez dwa sez. T. miał wspólną dyrekcję ze swym pasierbem B. Kremskim, odwiedzając m.in. Płock (maj 1882), Ciechocinek (czerwiec-sierpień 1882), Koło (wrzesień 1882), Kalisz (zima 1882/83), Lipno (czerwiec 1883), Ciechocinek (lipiec-sierpień 1883), Włocławek (wrzesień 1883), Piotrków (październik 1883), Kalisz (zima 1883/84) i prawdopodobnie Sosnowiec (wiosna 1884). Po rozwiązaniu zespołu występował w lecie 1884 w warsz. t. ogr. Eldorado u J. Żołopińskiego, a w styczniu 1885 w Poznaniu. W 1885-88 uczył w Warszawie deklamacji i „zasad pierwotnych sztuki dramatycznej”. W jesieni 1886 starał się o koncesję na pol. teatr w Petersburgu, ale jej nie otrzymał. Od 12 V 1887 raz jeszcze próbował samodzielnej dyrekcji w warsz. t. ogr. Promenada, potem dawał przedstawienia w Tomaszowie Mazowieckim, Żyrardowie i zapewne w Płocku. W lecie 1888 występował w warsz. t. ogr. Wodewil w zespole J. Teksla, a 13 VIII tego roku w WTR w roli Majora („Pan Geldhab"). Jego prośba o przyjęcie do zespołu została jednak odrzucona i dopiero od października 1889 został ponownie zaangażowany do zespołu dramatu WTR. W 1892 wziął urlop zdrowotny i przeniósł się do Lwowa, gdzie grał i reżyserował w sez. 1892/93. Od początku 1894 do końca życia był aktorem t. krak.; tu 29 X 1896 obchodził jubileusz czterdziestolecia pracy grając rolę Montricharda („Walka kobiet"). Był dwukrotnie żonaty: najpierw z Anną Eugenią z Ćwiklińskich 1° v. Gustaw, która w młodości występowała w przedstawieniach amatorskich, a potem pomagała mężowi w kierowaniu Zespołem, później z Natalią z Karasińskich i stał się założycielem jednej z bardziej znanych rodzin aktorskich. Ożywiony pragnieniem udoskonalenia t. prowincjonalnych, T. po niepowodzeniu szerszej reformy usiłował we własnym zespole zrealizować swoje plany, zarówno podczas wędrówek po kraju, jak i w czasie występów w warsz. t. ogródkowych. Szczególnie w pierwszych sez., zanim uległ naciskom złego gustu, prezentował Warszawie ambitny repertuar prześcigający nieraz teatry rządowe. Wyprzedzał je w inscenizacjach współczesnego repertuaru franc. i pol., próbował grać arcydzieła („Kupiec wenecki”, „Hamlet”, „Faust”, „Don Juan"). Nie cofnął się nawet przed bojkotowanym wtedy w pol. teatrach dramatem ros. i wystawił „Małżeństwo Kreczyńskiego”. Wprowadził stałe gaże dla swoich aktorów. Zamiłowany pedagog, kształcił młodzież. Z jego szkoły i spod jego opieki wyszło wielu znakomitych aktorów, m.in. B. Leszczyński, R. Morozowicz, E. Rygier, J. Tatarkiewicz, L. Solski, J. Śliwicki, M. Węgrzyn, W. Roman, Helena Marcello, Adolfina Zimajer, Marceli, Stanisław, Irena i Tekla Trapszowie.
W czasie swego pierwszego pobytu w t. warsz. grał początkowo amantów i rezonerów, później role charakterystyczne wyróżniając się świetną dykcją i niecodziennym temperamentem. Zamaszystość i „animusz kontuszowy” pozostały później, lecz długie lata występów na prowincji pozostawiły ślady w jego dykcji, która w 1888 była, wg „Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego”, „nieco zmanierowana i trzymana w nastroju cokolwiek przesadnym”. Według J. Kotarbińskiego był to „aktor bardzo lubiany w kołach młodzieży, pełen talentu, o pięknych warunkach i szlachetnej postawie, wyrazistej twarzy, giętkim basowym głosie”. Jako Bolingbroke („Szklanka wody") miał „giętkość wężową i werwę układnego dworaka, wielką swobodę zaprawioną odcieniem sarkazmu i pewnością siebie mistrza intrygi”, natomiast Cześnika („Zemsta") grał „z werwą, zamaszyście, mówił tubalnym głosem, miał energię czasem trochę zbyt dosadną”. Ważniejsze role prócz wymienionych: Rębajło („List żelazny"), Kreczyński („Małżeństwo Kreczyńskiego"), Żymalski („Wicek i Wacek"), Szczyglik („Majster i czeladnik"). Po jego śmierci ogłoszono opracowany przez niego „Podręcznik sztuki dramatycznej dla artystów i amatorów” (Kraków 1899). W rękopisie natomiast pozostała jego „Autobiografia”.
Anastazy Franciszek Trapszo
(ID: teatr.42091.1)
Zaloguj się 1847-1892 |
![[podgląd]](/img/metrskan/976834.jpg){kind=link}
![[podgląd]](/img/metrskan/lub/289066.jpg){kind=link}
