„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
NOWAKOWSKI Zygmunt, właśc. Z. Tempka (22 I 1891 Kraków - 4 X 1963 Londyn), aktor, reżyser, dyr. teatruBył synem Błażeja Tempki i Heleny z Nowakowskich. Po ukończeniu gimn. w Krakowie, uczył się w krak. szkole dram. K. Gabryelskiego. Był uczniem I. Solskiej i A. Siemaszki. Od lipca 1910 zaczął występować w krak. T. Ludowym pod kier. E. Rygiera. Od 1911 do jesieni 1914 należał do zespołu T. im. Słowackiego w Krakowie; grał wówczas m.in. Sobolewskiego („Dziady"), Kubę i Dziennikarza („Wesele"). W 1914 wstąpił do Legionów Polskich, był na froncie, potem pracował w Departamencie Spraw Wojskowych. Od kwietnia 1918 do 1921 występował znowu w T. im. Słowackiego w Krakowie (w kwietniu 1921 z zespołem krak. T. Miejskiego w Cieszynie; we wrześniu 1921 tamże z krak. T. Bagatela). Prowadził również w Krakowie wraz z M. Jednowskim kursy dramatyczne. W tym okresie debiutował także jako reżyser - 6 XI 1920 reżyserował w t. krak. „Wielkiego człowieka do małych interesów”. W sez. 1921/22 należał do zespołu T. Polskiego i T. Małego w Warszawie; grał m.in. rolę Wysockiego („Noc listopadowa"), a w T. Małym reżyserował komedię „Gałganek”. W sez. 1922/23 występował w T. im. Słowackiego w Krakowie, w sez. 1923/24 grał i reżyserował w krak. T. Bagatela, w sez. 1924/25 w T. Miejskim w Łodzi, w sez. 1925/26 w T. Małym w Warszawie. W 1926-29 (przez trzy sez.) był dyr. T. Miejskiego im. Słowackiego w Krakowie. Mimo nie najlepszego zespołu i trudności finansowych okres jego dyrekcji w t. krak. zaznaczył się kilku ciekawymi pozycjami. Wymienić należy przede wszystkim dwa przedstawienia w inscenizacji i reżyserii N. - „Turandot” C. Gozziego (29 X 1927) i „Krakowiaków i Górali” wg tekstu W. Bogusławskiego i J.N. Kamińskiego z muzyką K. Kurpińskiego (10 XI 1928). Szczególnie ostatnie widowisko zyskało sobie dużą popularność. Były to najwybitniejsze inscenizacje N.; wznawiał je z powodzeniem w sez. 1929/30 w T. Wielkim w Wilnie i w 1932 w T. Artystów w Warszawie. W Krakowie reżyserował m.in. „Akropolis” (1926 - pierwsze przedstawienie całości), „Achilleis” (1928, wraz z J. Sosnowskim), „Różę” (1928), „Fausta” J.W. Goethego (1928), „Kupca weneckiego” (1928); wznowił „Wesele” i „Wyzwolenie”. Reżyserował także wiele sztuk z repertuaru komediowego. Jako dyr. t. krak. wprowadził najnowsze urządzenia sceniczne (m.in. horyzont półokrągły, nowoczesne urządzenia świetlne).
W sez. 1929/30 gościnnie reżyserował w T. Wielkim w Wilnie i występował gościnnie na scenie T. Polskiego w Katowicach. W 1936 obchodził jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artyst. i od 28 I do 13 IV tego roku grał na scenie T. im. Słowackiego rolę Lucjana Lanciego („Chimery"). Grat role bohaterów i amantów, a także z powodzeniem role charakterystyczne; ważniejsze: Gustaw-Konrad („Dziady"), Konrad („Wyzwolenie"), Poeta („Wesele"), Horacy („Hamlet"), Hrabia Henryk („Nie-boska komedia"), Natan („Sędziowie"), Metternich („Orlątko"), Jakub („Głupi Jakub"), Dolski („Wielki człowiek do małych interesów"), Kiełbik („Polityka"), Tartuffe („Świętoszek"), Doolittle („Pygmalion").
Równolegle z pracą teatr. studiował na Uniw. Jagiell. i w 1921 uzyskał tytuł doktora filozofii na podstawie pracy „Józef Narzymski i komedia społeczna” (wyd. Kraków 1922). W 1915-16 pisał artykuły do „Dziennika Narodowego” i „Wiadomości Polskich”. Po 1930 poświęcił się prawie wyłącznie działalności lit. i dziennikarskiej, m.in. w 1930-39 współpracował z „Ilustrowanym Kurierem Codziennym” pisując b. popularne felietony i recenzje teatralne.
W 1939 wyjechał za granicę i odtąd stale przebywał na emigracji w Londynie. Był tam prezesem honorowym utworzonego w 1942 Stow. Muzyków i Artystów Polskich. W Londynie, w czasie II wojny świat. i po jej zakończeniu był opiekunem i współpracownikiem emigracyjnego T. Polskiego; wygłaszał też wiele prelekcji i odczytów o tematyce teatralnej. W 1949 (21 III) w sali Scala Theatre wystawił w swojej reżyserii Sędziów S. Wyspiańskiego. Był inicjatorem Tow. Przyjaciół T. Polskiego w Londynie. Brał czynny udział w tamtejszym życiu kulturalnym. Pisał liczne felietony zamieszczane w czasopismach emigracyjnych. Był autorem powieści, nowel, w tym wielu o tematyce teatr. (m.in. „Start Edmunda Sulimy”, „Cuda teatru”, „Geografia serdeczna"), pisał o aktorach (m.in. „Pamięci Józefa Sosnowskiego”, wspomnienia o Z. Czaplińskiej, S. Stanisławskim, S. Wysockiej w „Stratach kultury polskiej"). Z jego utworów dram. największy sukces zdobyła „Gałązka rozmarynu”, poza tym „Tajemniczy pan”, „Puchar wędrowny”.
Zygmunt Jan «Nowakowski» Tempka
(ID: psb.20195.1)
Zaloguj się ?1910 |
