„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
CWOJDZIŃSKI Antoni, pseud. A. Wojdan (9 X 1896 Brzeżany na Ukrainie - 7 VIII 1972 Londyn), aktor, reżyserBył synem Tadeusza C. i Stanisławy z Wojciechowskich, mężem najpierw śpiewaczki Marii C. z domu Geiger, nast. Teodozji
Bohdańskiej (zob. t. 1), ojcem kompozytora i dyrygenta Andrzeja
Cwojdzińskiego. Studiował matematykę, fizykę i chemię na uniwersytetach we Lwowie, Krakowie i Warszawie; na Uniw. Warsz. był asystentem fizyki teoretycznej. W sez. 1923/24 i 1924/25 słuchacz Instytutu Reduty w Warszawie, w sez. 1925/26 należał do zespołu artyst. Reduty i występował z nią w Wilnie i objazdach, m.in. w roli Rycerza Czarnego i Księdza („Wesele"). W 1. późniejszych, do ok. 1936, w działalności scen. używał pseud. Wojdan, potem znowu nazwiska właściwego. W sez. 1926/27 był aktorem T. Miejskiego w Łodzi, 1927/28 i 1928/29 T. Polskiego w Katowicach, 1929/30 T. Polskiego w Grudziądzu, 1930/31 T. Miejskich we Lwowie, od października 1931 do stycznia 1932 T. Melodram w Warszawie, od lutego 1932 znowu we Lwowie. W czerwcu 1932, po podpisaniu wraz z L.
Schillerem i grupą artystów pacyfistycznej odezwy, pomówiony o współpracę z komunistami, był zatrzymany przez policję i na krótko zawieszony w prawach członka ZASP-u. Po opuszczeniu Lwowa występował w Warszawie: w sez. 1932/33 w T. Ateneum, 1933/34 w T. Narodowym, w grudniu 1933 także w przedstawieniach Instytutu Reduty. W 1933 rozpoczął pod kier. Schillera studia reżyserskie w PIST. W sez. 1934/35 byl aktorem i asystentem reżysera w warsz. T. Polskim, w 1934 asystentem Schillera przy realizacji „Dziadów”. We wrześniu 1935 wystawiono w T. Malickiej w reżyserii zbiorowej i z udziałem C. jego „Epokę tempa”. W 1936 ukończył Wydz. Sztuki Reżyserskiej PIST-u; jako przedstawienie warsztatowe przygotował na scenie warsz. T. Nowego „Powrót Odysa” (maj 1936). Jako reżyser pracował na scenach kierowanych przez W.
Horzycę: w sez. 1936/37 w T. Wielkim we Lwowie, 1937/38 i 1938/39 w T. Narodowym i Nowym w Warszawie. Podczas okupacji niem., ok. 1940 uciekł z kraju do Francji, a stąd do Anglii. Od 1941 przebywał w USA. W 1942-45 reżyserował w Polskim T. Artystów w Nowym Jorku; był faktycznym kier. tej sceny; wystawiał też własne sztuki pisane dla tego teatru: „Piąta kolumna w Warszawie”, „Polska podziemna”, „Niemiec”, a także m.in „Pastorałkę”. Wraz z żoną prowadził stację radiową w Detroit. Współpracował też dorywczo z zespołem objazdowym L.
Krzemieńskiego i E.
Dziewońskiej, m.in. na przeł. 1944/45 w Bostonie i w objeździe kilkudziesięciu miast amer. z programem składanym „Warszawa w ogniu” i w nim z jednoaktówką C. pt. „Adaś”, o powstaniu warszawskim. W 1. późniejszych współpracował m.in. z T. Nasza Reduta w Chicago (m.in. w 1961 reżyserował „Sprawę Moniki"). W 1962 na stałe zamieszkał w Londynie. Sporadycznie wykładał w londyńskim studiu teatr. pn. Warsztat Teatr. Młodych. W T. Polskim ZASP reżyserował „Noc w Alicante” i swoje komedie: „Hipnozę” (1962), „Obronę genów” (1963). W 1. sześćdziesiątych przyjeżdżał też do Polski; w warsz. T. Współczesnym reżyserował „Hipnozę” (1964).
Wychowanek Reduty, przez całe teatr. życie podkreślał swoje więzy z J.
Osterwą. Jako aktor nie wyszedł poza niewielkie, charakterystyczne role. Grał m.in. w Łodzi: Radżę malajskiego („Persy Zwierżontkowskaja"), Zagozdę („Róża"); w Katowicach: Biskupa Stanisława („Bolesław Śmiały"), Orgona („Dożywocie"), Prymasa („Wyzwolenie"); we Lwowie: Tezeusza („Sen nocy letniej"), Starca, Widmo, Księdza i Wysockiego („Dziady"), Gruszczyńskiego („Sen srebrny Salomei"); w Warszawie w Ateneum: Adolfa Cusinsa („Major Barbara"), Doktora Weissa („Dorota Angermann"), Porucznika („Krzyczcie, Chiny!"). Miał natomiast kilkanaście sukcesów reżyserskich w różnorodnym repertuarze, zarówno tzw. widowiskowym, jak i kameralnym, a L. Schiller uważał go za jednego z najzdolniejszych reżyserów młodszej generacji. Do najlepszych jego inscenizacji należały we Lwowie: „Odprawa posłów greckich” i „Potrójny” wg Plauta (1936, a także w 1937 w PR) oraz „Życie snem”, „Król i Salome” O. Wilde'a (1937); w Warszawie: „Życie snem” (1937), „Miła rodzinka”, „Szaleństwo” i „Bratnie dusze” (1938) oraz „Prawdziwe życie Anny” (1939). Najbardziej znany jako komediopisarz, autor kilkunastu sztuk, sławę osiągnął jako twórca tzw. komedii scientystycznej. Jego pierwsza sztuka „Teoria Einsteina” (1934) była grana w warsz. Reducie i jej objazdach ponad pięćset razy. Ogromne powodzenie miały też: „Freuda teoria snów”, „Temperamenty”, „Epoka tempa”. Był też autorem adapt. scen. powieści („Wspólny pokój”, „Dzieje jednego pocisku"). W 1. trzydziestych (a także w okresie wojny) należał do najczęściej grywanych pol. autorów współczesnych. Wydał zbiór ośmiu sztuk pt. „Komedie naukowe” (Warszawa 1968). W tomie „O zespole Reduty 1919-1939” opublikował wspomnienie o J. Osterwie pt. „Prawdziwa reżyseria”. Pod pseud. Wojdan grał przed wojną w kilku filmach. Był współscenarzystą filmu „Dziewczyna szuka miłości” (1938).
Antoni Cwojdziński
(ID: teatr.40956.2)
